Με αφορμή το μείζον θέμα της τοπικής επικαιρότητας, που αφορά στην αξιοποίηση του πρώην «Ξενία» Καλαμπάκας και ενόψει και της συζήτησης που θα γίνει επ’ αυτού στο Δημοτικό Συμβούλιο την Πέμπτη το απόγευμα, επαναδημοσιεύουμε την πρόταση που είχε καταθέσει μέσω της εφημερίδας «Τα Μετέωρα» ο συμπολίτης μας Λεωνίδας Στεργίου τον Μάρτιο του 2014.
Ο κ. Στεργίου προτείνει τη μετατροπή του «Ξενία» σε Περιβαλλοντικό Κέντρο, σημειώνοντας ότι η ίδρυση και λειτουργία του ως τέτοιο θα αναδείξει το κτήριο, τον περιβάλλοντα χώρο, τον πολιτιστικό και φυσικό πλούτο του Δήμου Καλαμπάκας, και θα συμβάλλει στην ανάπτυξη του ποιοτικού τουρισμού, στην αύξηση της επισκεψιμότητας και στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας.
Η ΠΡΟΤΑΣΗ
Ο Δήμος Καλαμπάκας, λόγω της γεωγραφικής του θέσης παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον όχι μόνο σε επίπεδο Νομού και Περιφέρειας Θεσσαλίας, αλλά σε εθνικό και σε παγκόσμιο επίπεδο.
Η παγκόσμια ακτινοβολία των Μετεώρων και η αναγνώρισή τους ως Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, με την επακόλουθη αναγνώριση της περιοχής ως διεθνούς εμβέλειας εθνικού πολιτιστικού πόρου (Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης, του ΥΠΕΧΩΔΕ, Φεβρουάριος 2008, άρθρο 10 περί διατήρησης, προστασίας και ανάδειξης του εθνικού, φυσικού και πολιτιστικού πλούτου), προσδίδει στην περιοχή τεράστιες δυνατότητες αξιοποίησης, και λήψης των πολλαπλών ωφελειών που προκύπτουν από την αναγνώριση αυτή.
Παράλληλα, η αναγνώριση αυτή επιφέρει και μια σειρά σημαντικών νομοθετικών δεσμεύσεων για την προστασία και ανάδειξη της περιοχής και την ήπια και βιώσιμη ανάπτυξή της.
Η περιοχή του Δήμου Καλαμπάκας διαθέτει επίσης ένα πλούσιο περιβαλλοντικό απόθεμα: το σχετικά µη υποβαθµισµένο φυσικό περιβάλλον, που διακρίνεται για την υψηλή βιοποικιλότητα, σε συνδυασμό µε μεγάλη ποικιλία βιοτόπων και προστατευόμενων περιοχών, που έχουν ενταχθεί στο Ευρωπαϊκό Οικολογικό Δίκτυο Natura 2000 ως Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ).
Η διαδικασία προστασίας των περιοχών του Εθνικού Καταλόγου (στον οποίο ο Δήμος Καλαμπάκας έχει την τύχη να μνημονεύεται σε τρία διαφορετικά σημεία λόγων των Μετεώρων, της Καλαμπάκας και των περιοχών Natura 2000), αποτελεί τη μεγαλύτερη ίσως πρόκληση που αντιμετώπισε η χώρα µας στον τοµέα της προστασίας του φυσικού και πολιτιστικού πλούτου, αναδεικνύοντας την αναγκαιότητα για σχεδιασμό και εφαρμογή ολοκληρωμένης εθνικής πολιτικής.
Το φυσικό περιβάλλον
Ο εθνικός κατάλογος της χώρας μας περιλαμβάνει 264 περιοχές, από τις οποίες οι 52 έχουν δηλωθεί ως «Ζώνες Ειδικής Προστασίας για τα πουλιά». Ειδικότερα, στον νομό Τρικάλων υπάρχουν 3 γεωγραφικές περιοχές που έχουν ενταχθεί στο Δίκτυο Natura 2000:
α) Η περιοχή Ασπροποτάμου (GR 1440001) – Απόσταση από την περιοχή 20 χλμ.
β) Η περιοχή Κόζιακα (GR 1440002) – Βρίσκεται μέσα στα όρια της προστατευόμενης περιοχής
γ) Η περιοχή των ορέων Αντιχασίων & Μετεώρων (GR 1440003) – Απόσταση από την περιοχή 2 χλμ.
Ειδικότερα:
Περιοχή του Ασπροποτάμου (GR 1440001)
Η κοιλάδα του Ασπροποτάμου είναι μια από τις ομορφότερες ορεινές κοιλάδες της νότιας Πίνδου, χαμένη μέσα σε παρθένα δάση ελάτων και πεύκων. Το θέαμα που αντικρίζει κανείς, όταν επισκέπτεται την περιοχή, είναι χωρίς υπερβολές θέαμα φυσικού μεγαλείου.
Υπάρχει μεγάλη ποικιλία στις εναλλαγές του φυσικού τοπίου. Έτσι, εντυπωσιακές είναι οι εναλλαγές των απόκρημνων χαραδρών με τις ράχες, η έντονη δασοκάλυψη με τις γυμνές κορυφές της Πίνδου, τα πολλά νερά και τα παραποτάμια δάση. Η θέα από τις κορυφές είναι καταπληκτική.
Η υψηλή αισθητική αξία της περιοχής είναι δεδομένη, γι’ αυτό κατά τους καλοκαιρινούς μήνες δέχεται αρκετά μεγάλο αριθμό παραθεριστών, που αναζητούν αυτή την όαση φυσικού κάλλους και ησυχίας.
Τα χωριά της περιοχής είναι ξακουστά για τα παραδοσιακά «βλάχικα» πανηγύρια την περίοδο του καλοκαιριού, τα οποία διαρκούν τρεις ημέρες. Στην περιοχή μπορεί να δει κανείς μεγάλα πέτρινα θολωτά γεφύρια, να θαυμάσει λιθόκτιστες οικοδομές και σπίτια ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής, καθώς και να επισκεφθεί μοναστήρια και πολλά ξωκλήσια της Βυζαντινής και μεταβυζαντινής εποχής. Πολλές είναι ακόμη και οι βρύσες που θα συναντήσει ο επισκέπτης, ιδιαίτερης κατασκευής και όλες με τρεχούμενο, γάργαρο και κρύο νερό.
Τα μνημεία που χαρακτηρίζουν την περιοχή είναι τα πέτρινα τοξωτά γεφύρια, τα μοναστήρι και οι εκκλησίες, τα παλιά πετρόχτιστα αρχοντικά και οι πολλές πέτρινες βρύσες.
Τα κύρια χαρακτηριστικά της περιοχής του Ασπροποτάμου είναι το έντονο ανάγλυφο, η κάλυψη από παραγωγικά μεικτά δάση, οι μεγάλες εκτάσεις υποαλπικών λιβαδιών και τέλος τα ποτάμια με την παραποτάμια βλάστηση.
Στην περιοχή βρίσκονται οι πηγές του Αχελώου, που είναι ένας από τους μεγαλύτερους ποταμούς της Ελλάδος. Η κοιλάδα του Ασπροποτάμου βρίσκεται στην κεντρική Πίνδο και περιβάλλεται από τις πανύψηλες κορυφές των βουνών Περιστέρι (2295 μ.), Τριγγίας (2205 μ.).
Στην περιοχή, εκτός από την υψηλή αισθητική αξία που παρουσιάζει, υπάρχει ακόμη ένας σημαντικός αριθμός (πάνω από 20) φυτικών ειδών, τα οποία είναι ενδημικά ή απειλούνται και προστατεύονται από την Ελληνική νομοθεσία και τις διεθνής συμβάσεις.
Η περιοχή είναι εξίσου σημαντική και για τα είδη πανίδας που φιλοξενεί, είναι ένας από τους σπάνιους βιότοπους για την αρκούδα (Ursus arctos), τη βίδρα (Lutra lutra) και το αγριόγιδο (Rupicapra rupicapra balcanica).
Περιοχή του Κόζιακα GR1440002
Ο Κόζιακας, το Κερκέτιον Όρος των αρχαίων, βρίσκεται στο ανατολικότερο άκρο της κεντρικής Πίνδου. Χαρακτηρίζεται από γυμνές και βραχώδεις ράχες και κορυφές αλλά και από δασωμένα φαράγγια και δάση ελάτης. Οι κύριες ανθρώπινες δραστηριότητες είναι η γεωργία, η δασοπονία, η κτηνοτροφία και το κυνήγι.
Στην περιοχή του Κόζιακα υπάρχουν 11 είδη της χλωρίδας που είναι ενδημικά ή προστατεύονται από την Ευρωπαϊκή και την Ελληνική νομοθεσία.
Η περιοχή έχει χαρακτηριστεί «Περιοχή Ελεγχόμενης Θήρευσης και απόθεμα θηραμάτων». Στην περιοχή οι πληθυσμοί των μεγάλων θηλαστικών – θηραμάτων χρήζουν ιδιαίτερης διαχείρισης και προστασίας, κυρίως από τη λαθροθηρία. Τα θηλαστικά αυτά είναι το ελάφι (Cervus Elaphus) και το ζαρκάδι (Capreolus carreolus).
Η περιοχή είναι εξίσου σημαντική και για τα είδη άγριας πανίδας που φιλοξενεί, είναι ένας από τους σπάνιους βιότοπους για την αρκούδα (Ursus arctos), τον λύκο (Canis lupus) και το αγριόγιδο (Rupicapra rupicapra balcanica).
Το βουνό φιλοξενεί σημαντικούς πληθυσμούς μεγάλων αρπακτικών, κυρίως γυπών, και έχει χαρακτηριστεί ως Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά (Important Bird Area). Χαρακτηριστικά είδη είναι το όρνιο (Gyps fulvus), ο Χρυσαετός (Aquila chrysaetos), ο Ασπροπάρης (Neophron percnopterus) και ένα πλήθος πουλιών που κατακλύζουν τα ανοίγματα του δάσους.
Η οικολογική ποιότητα και η ισορροπία της περιοχής, όπως διαμορφώνεται από την διαχείρισή της, είναι εύθραυστες και γι’ αυτό απαιτείται συνεχείς χειρισμούς από τη δασική υπηρεσία.
Τέλος, η περιοχή περιλαμβάνει και το Πανεπιστημιακό Δάσος Περτουλίου, το οποίο χρησιμοποιείται για εκπαιδευτικούς σκοπούς.
Περιοχή των Αντιχασίων GR1440003
Η περιοχή των Αντιχασίων-Μετεώρων καλύπτει γεωγραφικά το ανατολικό τμήμα του νομού Τρικάλων. Κύριο χαρακτηριστικό της είναι η μεγάλη ποικιλία στους τύπους της βλάστησης που προκύπτει τόσο από τα φυσιογραφικά χαρακτηριστικά της περιοχής (μεγάλο υψομετρικό εύρος από 90-1380 μ.), όσο και από τη μακρόχρονη χρήση της περιοχής από τον άνθρωπο.
Η περιοχή χαρακτηρίζεται από έντονη εναλλαγή δασωμένων εκτάσεων με μεγάλες ανοικτές περιοχές, ομαλό ανάγλυφο αλλά και βραχώδεις εξάρσεις. Το κλίμα είναι υπο-μεσογειακό με ζεστά καλοκαίρια και δριμύς χειμώνες
Η περιοχή των Αντιχασίων-Μετεώρων είναι ένας από τους σημαντικότερους βιότοπους για τα αρπακτικά πουλιά στην Ελλάδα. Ο συνδυασμός ανοικτών εκτάσεων, βραχωδών εξάρσεων και δασωμένων ρεματιών την καθιστούν ιδανικό βιότοπο για πολλά είδη αρπακτικών πουλιών.
Στην περιοχή βρίσκεται η μεγαλύτερη αποικία Ασπροπάρη (Nephron percnopterus) στην Ελλάδα (10+ ζεύγη). Άλλα είδη προτεραιότητας (αρπακτικά), που απαντώνται και αναπαράγονται στην περιοχή είναι ο κραυγαετός (Aquila pomarina), ο Φιδαετός (Circaetus gallicus), ο τσίφτης (Milvus migrans), το Χρυσογέρακο (Falco biarmicus) και ο πετρίτης (Falco peregrinus).
Η περιοχή επίσης είναι σημαντικότατος βιότοπος για τον λύκο (Canis lupus), καθώς η παρουσία του είδους είναι μόνιμη και αναπαράγεται συστηματικά. Η περιοχή εμφανίζει τη μεγαλύτερη πληθυσμιακή αντιπροσωπευτικότητα για το είδος στην περιφέρεια Θεσσαλίας. Τα τελευταία χρόνια στην περιοχή έχει επανεμφανισθεί και αναπαράγεται μετά από απουσία πολλών δεκαετιών και η αρκούδα (Ursus arctos).
Άλλα οικολογικά πεδία Μετέωρα (Απόσταση από την περιοχή 2 χλμ.)
Η περιοχή των Μετεώρων αποτελεί μοναδικό γεωλογικό φαινόμενο και ταυτόχρονα έναν φορέα πολιτισμού με παγκόσμιες διαστάσεις. Ο Philippson αποδίδει τον σχηματισμό των βράχων των Μετεώρων στο γεωλογικό παρελθόν της περιοχής, την οποία θεωρεί ότι αποτελούσε το δέλτα ενός μεγάλου ποταμού που για χιλιάδες χρόνια έρεε στο στενό αλλά βαθύ τμήμα της θάλασσας, η οποία κάλυπτε ολόκληρο τον σημερινό Θεσσαλικό κάμπο.
Η μοναστική ζωή των Μετεώρων ξεκινά τον 11ο αιώνα με την εγκατάσταση των πρώτων ερημιτών. Οι πρώτες μονές χτίζονται κατά τον 14ο αιώνα μεταξύ των οποίων και η Ι.Μ. Μεγάλου Μετεώρου, η μεγαλύτερη και σημαντικότερη μονή της περιοχής, η οποία ιδρύεται μεταξύ 1356 και 1372 από τον μοναχό Αθανάσιο.
Η μοναστική ζωή φτάνει στο απόγειό της κατά τον 15ο και 16ο αιώνα, ενώ αργότερα αρχίζει η περίοδος της παρακμής. Σήμερα, από τα 24 μοναστήρια συνεχίζουν να λειτουργούν μόνο τα 6: Ι.Μ. Μεγάλου Μετεώρου, Ι.Μ. Βαρλαάμ, Ι.Μ. Αγ. Τριάδος, Ι.Μ. Αγ. Νικολάου Αναπαυσά, Ι.Μ. Αγ. Στεφάνου και Ι.Μ. Ρουσσάνου.
Η μακρόχρονη ιστορία των μονών έχει να επιδείξει σημαντικότατα δείγματα βυζαντινής τέχνης και παράδοσης, η οποία αποτυπώνεται στα χειρόγραφα και σπάνια βιβλία των μοναστικών βιβλιοθηκών.
Αναγνωρίζοντας τον ιδιαίτερο πολιτιστικό και γεωλογικό χαρακτήρα των Μετεώρων, η UNESCO τα έχει ανακηρύξει ως χώρο φυσικού κάλλους και πολιτιστικής κληρονομιάς, ενώ η I.CO.MOS ενέγραψε τα Μετέωρα στη λίστα της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς.
Η περιοχή των βράχων των Μετεώρων περιλαμβανομένου και του οικισμού Καστράκι – Καλαμπάκας έχει κηρυχθεί ως ιστορικό και διατηρητέο μνημείο και τοπίο ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους, σύμφωνα με την Υπουργική Απόφαση 10977 (ΦΕΚ 352/Β/31-05-1967.
Ακόμη, η εν λόγω περιοχή έχει οριοθετηθεί ως αδόμητη σύμφωνα με την ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Β1/Φ32/38963/1037 (ΦΕΚ 742/Β/28-8-1995), ενώ η συγκεκριμένη περιοχή έχει αναγνωρισθεί και ως ιερός χώρος σύμφωνα με τον Νόμο 2351 (ΦΕΚ 225/Α/1-11-1995).
Η περιοχή των Μετεώρων έχει περιληφθεί στη Σύμβαση για την Προστασία της Αρχιτεκτονικής κληρονομιάς της Ευρώπης που υπογράφηκε στη Γρενάδα το 1985 και κυρώθηκε με το ν. 2039/1992 (ΦΕΚ 61 Α’).
Πολλά κτίσματα στην περιοχή έχουν χαρακτηριστεί διατηρητέα.
Πηνειός ποταμός ή Σαλαμβρίας (Απόσταση από την περιοχή 1 χλμ.)
Ο Πηνειός (αργυροδίνης, δινήης κατά τον Όμηρο) έλαβε τη σημερινή μορφή, μετά την απομάκρυνση των υδάτων της άλλοτε μεγάλης Θεσσαλικής λίμνης, από ρήγμα που δημιουργήθηκε στην κοιλάδα των Τεμπών.
Σύμφωνα με την μυθολογία, ο Πηνειός ήταν γιος του Ωκεανού και της Τιθύος και πατέρας της νύμφης Δάφνης, ιέρειας της Μητέρας Γης. Τη Δάφνη κυνήγησε ο Απόλλων και όταν την έφθασε αυτή επικαλέσθηκε τη Μητέρα Γη, η οποία την εξαφάνισε και στη θέση της άφησε το φυτό δάφνη. Ο Πηνειός ήταν επίσης ο πατέρας του βασιλιά των Λαπιθών, Υψέα.
Ο Πηνειός σχηματίζεται από τη συμβολή του Μαλακασιώτικου ρέματος που πηγάζει από το βουνό Λάκμος και του ρέματος Μουργκάνι, που πηγάζει από τα Αντιχάσια. Το μήκος του φθάνει τα 205 μ. και είναι ο 3ος σε μήκος ποταμός της Χώρας. Η λεκάνη απορροής του καλύπτει έκταση 10.700 τετρ.χλμ., το ύψος της μέσης ετήσιας βροχόπτωσης είναι 779 χιλ., ο μέσος ετήσιος όγκος υετού 7.965 x 106 κ.μ. και η μέση ετήσια απορροή εκτιμάται σε 3.500 x 106 κ.μ.
Η πόλη της Καλαμπάκας είναι κτισμένη στους πρόποδες των βράχων των Μετεώρων, στην αριστερή όχθη του Πηνειού ποταμού, στο σημείο που αυτός εισέρχεται στη θεσσαλική πεδιάδα.
Επί του Πηνειού πλήθος ανθρώπινων δραστηριοτήτων και παραδοσιακά επαγγέλματα έχουν κάνει την εμφάνισή τους. Δείγματα άλλων εποχών στο πέρασμα του χρόνου είναι οι νερόμυλοι και δριστέλες που διατηρούνται ακόμη και σήμερα.
Σπήλαιο της Θεόπετρας (Απόσταση από την περιοχή 8 χλμ.)
Πρόκειται για ένα εντυπωσιακό σπήλαιο, στο οποίο βρέθηκαν τα παλαιότερα αποτυπώματα που έχουν ανακαλυφθεί ποτέ στην Ελλάδα. Είναι αποτυπώματα ποδιών δύο παιδιών και η ηλικία τους αγγίζει τα 49.000 χρόνια!
Το Σπήλαιο Θεόπετρας λειτούργησε ως προστατευτικό κέλυφος για τον πολιτισμό για μια μεγάλη χρονική περίοδο που ξεκινά από την παλαιολιθική εποχή (πριν από 50.000 χρόνια) και φτάνει μέχρι την νεολιθική εποχή (πριν από 5.000 χρόνια).
Τα αποτυπώματα αποτελούν ίσως ένα από τα πιο εντυπωσιακά ευρήματα των ανασκαφών στο σπήλαιο, διότι είναι ζωντανή μαρτυρία της κατοίκησής του σε εποχές τόσο μακρινές που εξάπτουν τη φαντασία. Βρέθηκαν δύο αποτυπώματα, που όπως έδειξαν οι επιστημονικές μετρήσεις και αναλύσεις, ανήκουν σε δύο παιδιά. Ενδιαφέρον είναι και το εξής στοιχείο: τα αποτυπώματα έχουν γίνει από αριστερά πόδια.
Η επιστημονική σπουδαιότητα του σπηλαίου κρίνεται ως πολύ σημαντική για την προϊστορία όλου του ελλαδικού χώρου καθώς, όπως σημειώνουν οι αρχαιολόγοι, είναι ένα από τα λίγα σπήλαια στην Ελλάδα με τόσο μεγάλο εύρος επιχώσεων, που καλύπτουν την εξέλιξη του ανθρώπου σε μία περίοδο πολύ καθοριστική για την εξέλιξή του, της μετάβασής του, δηλαδή, από τον Νεάντερνταλ στον Χόμο Σάπιενς.
Στα αδιατάραχτα στρώματα αυτών των επιχώσεων, οι αρχαιολόγοι «διαβάζουν» σήμερα τα μηνύματα ενός πολύ ανθρώπινου πολιτισμού. Πολύ σημαντικά είναι επίσης τα ανθρωπολογικά κατάλοιπα -δύο σκελετοί- καθώς και τα σκελετικά κατάλοιπα ζώων που ποικίλουν ανάλογα με την εποχή.
Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν επίσης τρία στρώματα σκληρών ιζημάτων που παρεμβάλλονται στις επιχώσεις του σπηλαίου και που, σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, αντιπροσωπεύουν πιθανότατα εποχές παγετώνων στη Θεσσαλία.
Αποτέλεσαν μήπως ξεχωριστή φυλή οι άνθρωποι που αναζητούσαν ασφάλεια στον προστατευόμενο χώρο των κοιλωμάτων της γης;
Οι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι τα σπήλαια λειτουργούσαν ως καταφύγια για ορισμένες «κοινωνικές» ομάδες που, όμως είχε τον ίδιο πολιτισμό με τους ανθρώπους που κατοικούσαν εκτός σπηλαίων, στις ανοιχτές πεδιάδες. Η επιστήμη δεν έχει ακόμη διευκρινίσει αν τα σπήλαια λειτουργούσαν ως μόνιμη ή περιστασιακή κατοικία
Ταΐστρα για τους γύπες (Απόσταση από την περιοχή 12 χλμ.)
Στην περιοχή των Μετεώρων, στο δρόμο προς τον οικισμό Βλαχάβα, εδώ και πολλά χρόνια υπάρχει χώρος αναψυχής που έχει διαμορφωθεί από το Δασαρχείο Καλαμπάκας και δέχεται πολλούς ντόπιους αλλά και ξένους επισκέπτες.
Η θέα προς τον θεσσαλικό κάμπο είναι μοναδική, όπως επίσης και προς την πλευρά των Αντιχασίων αλλά και του βράχου της Θεόπετρας. Το 2001 στον απέναντι λόφο κατασκευάστηκε ταΐστρα για τους γύπες, από το χρηματοδοτικό μέσο Life.
Ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει τους γύπες που ανεμοπορούν και κατεβαίνουν στην ταΐστρα αλλά και πουλιά σπάνια, όπως ο τσίφτης κ.λπ. Ο ασπροπάρης είναι ο μικρότερος σε μέγεθος γύπας της Ευρώπης, και στην περιοχή υπάρχει η μεγαλύτερη αποικία στην Ελλάδα.
Ιστορικό Υποδομών του «Ξενία» Καλαμπάκας
Δεδομένου ότι τα κτήρια που στεγάζουν τα «Ξενία» σε όλη την Ελλάδα αποτελούν στοιχεία της σύγχρονης αρχιτεκτονικής κληρονομιάς, ως κορυφαία παραδείγματα μιας σειράς εξαίρετων έργων που υλοποιήθηκαν από τον Ε.Ο.Τ. τη δεκαετία 1957-1967, τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί σημαντικές πρωτοβουλίες για την άμεση προστασία τους και τον χαρακτηρισμό τους ως διατηρητέων μαζί με τον περιβάλλοντα χώρο τους.
Επισημαίνεται ότι το «Ξενία» της Καλαμπάκας, από τα σημαντικότερα έργα του Άρη Κωνσταντινίδη, αποτελεί σημείο αναφοράς για τους Έλληνες και ξένους αρχιτέκτονες, καθώς διδάσκεται στις αρχιτεκτονικές σχολές της Ελλάδος και περιλαμβάνεται στην ελληνική και ξένη βιβλιογραφία.
Λόγω της μοναδικής του ένταξης στο ιδιαίτερα απαιτητικό περιβάλλον των Μετεώρων, έχει χαρακτηρισθεί από τον Ιούνιο του 2008 ως διατηρητέο στοιχείο της σύγχρονης αρχιτεκτονικής κληρονομιάς.
Η προώθηση μιας ποιοτικής προσέγγισης στο θέμα της αξιοποίησης της υφιστάμενης τουριστικής υποδομής του «Ξενία» Καλαμπάκας, ενθαρρύνει τη συντήρησή της με βάση τα αρχικά σχέδια και την κατάλληλη οργάνωση, για να αποτελέσει μία ολοκληρωμένη τουριστική υποδομή υψηλής αρχιτεκτονικής αξίας.
Τα «Ξενία» αποτελούν τους πιο χαρακτηριστικούς πρεσβευτές του μοντερνισμού, που έφτασε και στην Ελλάδα στα τέλη της δεκαετίας του ‘50. Συνέπεσε με την παρουσία του Άρη Κωνσταντινίδη στα ηνία της τεχνικής υπηρεσίας του τότε ΕΟΤ, αλλά και τη δυναμική συμβολή σημαντικών αρχιτεκτόνων της εποχής, όπως οι Χ. Σφαέλλος, Γ. Νικολετόπουλος, Κ. Βώκος, Ι. Τριανταφυλλίδης κ.ά. Περιορισμένη αριθμητικά αλλά δυναμική, η παρουσία του άλλου μεγάλου της ελληνικής αρχιτεκτονικής, του Δημήτρη Πικιώνη, που σχεδίασε το «Ξενία» των Δελφών.
Την ξεχωριστή ταυτότητα του κτηρίου συνθέτουν οι λιτές γραμμές τους, το επιτυχημένο και τότε πρωτόγνωρο «πάντρεμα» της πέτρας, του ξύλου και του κατασυκοφαντημένου μπετόν, αλλά κυρίως η απόλυτη ένταξή τους στο φυσικό περιβάλλον και η αποδοτική αξιοποίηση των κλιματικών πλεονεκτημάτων της χώρας μας, δεκαετίες πριν να γίνει του συρμού η «πράσινη» αρχιτεκτονική.
Η απαξίωσή του «Ξενία» Καλαμπάκας ξεκίνησε από τη δεκαετία του ‘70 και τη στροφή στον μαζικό τουρισμό, με τα πολυώροφα ξενοδοχεία, που κατά κανόνα προσβάλλουν το περιβάλλον. Συνεχίστηκε έως τις ημέρες μας με τη συστηματική εγκατάλειψή του, με αποκορύφωμα τα σχέδια του διάδοχου σχήματος, της Εταιρίας Τουριστικών Ακινήτων (ΕΤΑ), στις αρχές του 2003, να το εκποιήσει, προκαλώντας τότε τις έντονες αντιδράσεις όχι μόνο από τους Τοπικούς Φορείς, αλλά και από τον Σύλλογο Αρχιτεκτόνων, αλλά και επώνυμων δημιουργών από όλο τον κόσμο.
Σύμφωνα με τη Βαυαρική Ακαδημία Καλών Τεχνών «Τα κτίσματα αυτά ανήκουν στην πολιτιστική κληρονομιά της ελληνικής και ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής του 20ού αιώνα.
Η απόφαση του Συμβουλίου Νεοτέρων Μνημείων για το χαρακτηρισμό του «Ξενία» Καλαμπάκας ως διατηρητέου στοιχείου αρχιτεκτονικής κληρονομιάς, ήταν το πρώτο και πιο καθοριστικό βήμα. Ο χαρακτηρισμός αφορά στο κτήριο ως σύνολο και όχι μόνον το εξωτερικό κέλυφος, αποτρέποντας κατ’ αυτόν τον τρόπο την «κακοποίηση» και την «αποκατάσταση-μαϊμού».
Το «Ξενία» Καλαμπάκας είχε μία συνεχή λειτουργία από το 1960 ώς το 1997, ενώ σήμερα δείχνει εγκαταλειμμένο και σίγουρα δεν μοιάζει με το έργο, το οποίο ο Άρης Κωνσταντινίδης σχεδίασε και υλοποίησε το 1960.
Η χωροθέτηση των υφιστάμενων κτηριακών υποδομών έχει γίνει σε οικόπεδο συνολικής επιφάνειας 19.261,87 τ.μ. που βρίσκεται στο δυτικό τμήμα του πολεοδομικού συγκροτήματος της πόλης της Καλαμπάκας. Διαθέτει 22 δωμάτια δίκλινα συνολικής δυναμικότητας 44 κλινών, ενώ υπάρχει εστιατόριο, κουζίνα αίθουσα εκδηλώσεων, κοινόχρηστοι χώροι και στεγασμένες θέσεις παρκινγκ.
Το περιβαλλοντικό Κέντρο
Γενικές Αρχές
Βασικό πυρήνα ενός συστήματος ερμηνείας περιβάλλοντος αποτελεί το Κέντρο Πληροφόρησης. Πρόκειται για έναν χώρο ζωτικής σημασίας, αφού μετά από την επίσκεψη του κοινού εκεί η συμπεριφορά και οι διαθέσεις του επηρεάζονται και κατευθύνονται. Είναι το κατάλληλο μέρος για να πληροφορηθεί κανείς τις σημαντικές θέσεις ή τις διαδρομές, τις δραστηριότητες, και στη συνέχεια να κινηθεί ανάλογα με τις προτιμήσεις του, συμμετέχοντας σε ατομικά ή ομαδικά προγράμματα.
1) Το κτήριο
Το Κέντρο Πληροφόρησης πρέπει να είναι ικανό να φιλοξενεί ομάδες επισκεπτών και να διαθέτει βασικές ευκολίες, όπως τουαλέτες, αποθήκες υλικού κ.λπ. Το κτήριο μπορεί να περιλαμβάνει ακόμα χάρτες και υλικό ερμηνείας που θα παρέχουν στους επισκέπτες πληροφόρηση για το τι θα δουν στην περιοχή. Αν υπάρχει προοπτική για συλλογή δειγμάτων από το πεδίο, κρίνεται απαραίτητη η δημιουργία μικρών εργαστηρίων, που θα διαθέτουν πάγκους και το βασικό εξοπλισμό, με σκοπό να διευκολύνεται η άμεση παρατήρηση.
Το κτήριο του Κέντρου Πληροφόρησης πρέπει να είναι το περισσότερο «αναγνωρίσιμο» κτήριο στην προστατευόμενη περιοχή. Η χωροθέτησή του πρέπει να είναι τέτοια, ώστε αφενός μεν να το καθιστά εύκολο στον εντοπισμό του, αφετέρου δε να εξασφαλίζεται η εύκολη προσβασιμότητά του. Ταυτόχρονα, η δομή του πρέπει να είναι τέτοια που να αντιπροσωπεύει και να εναρμονίζεται πλήρως με τον περιβάλλοντα χώρο.
Το κτήριο του Κέντρου Πληροφόρησης πρέπει να αποτελείται από δύο βασικούς χώρους-χρήσης για τους επισκέπτες: έναν εκθεσιακό χώρο και μία αίθουσα εκδηλώσεων. Ο εσωτερικός χώρος έκθεσης στο Κέντρο θα παρέχει στον επισκέπτη προβληματισμούς και πληροφορίες που θα τον βοηθούν να κατανοήσει τα στοιχεία του φυσικού περιβάλλοντος κατά την επίσκεψή του στον ευρύτερο χώρο του βιοτόπου, ενώ ένας δεύτερος μεγάλος χώρος θα καλύπτει τις ανάγκες κάποιων εκδηλώσεων ή γενικότερων δραστηριοτήτων.
Σύμφωνα με τα παραπάνω, απαραίτητη κρίνεται η δημιουργία ενός βασικού εκθεματικού χώρου, όπου σε κατάλληλες εκθεματικές επιφάνειες και με εποπτικές μεθόδους θα παρουσιάζεται το προφίλ ολόκληρης της περιοχής. Ο βασικός εκθεματικός χώρος πρέπει να είναι ενιαίος και τέτοιων διαστάσεων, για να εξασφαλίζεται και να επιτυγχάνεται η άνετη ροή των επισκεπτών. Από την άλλη πλευρά, πρέπει να προβλέπεται η δυνατότητα χρήσης του βασικού εκθεματικού χώρου και για κάποιες άλλες εκδηλώσεις.
Σε ό,τι αφορά στην αίθουσα εκδηλώσεων, η χρήση της θα προορίζεται για δραστηριότητες περιβαλλοντικής αγωγής, είτε για δραστηριότητες που πρέπει να γίνουν σε κλειστό χώρο όπως προβολές, ζωγραφική, κ.λπ. είτε για περιπτώσεις που λόγω άσχημων καιρικών συνθηκών κάποιες δραστηριότητες δεν είναι δυνατό να πραγματοποιηθούν στην ύπαιθρο. Ο χώρος αυτός πρέπει να είναι εξοπλισμένος κατάλληλα με καθίσματα ή πάγκους, τραπέζια και να έχει τη δυνατότητα να φιλοξενεί μεγάλες ομάδες επισκεπτών (όπως για παράδειγμα τάξεις σχολείων κ.λπ.). Επιπρόσθετα, πρέπει να έχει δυνατότητες συσκότισης (για προβολές), εξοπλισμό αναπαραγωγής ήχου και εικόνας, αλλά και εποπτικό εξοπλισμό.
2) Εκθεσιακός χώρος, έκθεση
Η μεθοδολογία παρουσίασης των ενοτήτων στο Κέντρο Πληροφόρησης, προτείνεται με βάση την αποκτημένη εμπειρία από ανάλογους χώρους εκθέσεων σε προστατευόμενες περιοχές τόσο στην Ελλάδα, όσο και στην Ευρώπη.
Έτσι, στον κεντρικό εκθεσιακό χώρο πρέπει να εκτίθενται:
• Τρισδιάστατες μακέτες με αναπαραστάσεις ειδών άγριας ζωής,
• Τρισδιάστατοι χάρτες, φωτογραφικό υλικό κ.λπ.
• Εκθεματικές επιφάνειες με σχεδιαγράμματα, αναπαραστάσεις, φωτογραφίες, εκμαγεία, επεξηγηματικά κείμενα κ.λπ.
3) Βοηθητικοί χώροι – Βιβλιοθήκη – Πωλητήριο
Οι αναγκαίες εξυπηρετήσεις, όπως τουαλέτες, αποθηκευτικοί χώροι, μικρό αναψυκτήριο κ.λπ., πρέπει να περιλαμβάνονται μέσα στους χώρους του Κέντρου.
Επίσης, και ένα πωλητήριο που θα διαθέτει προς πώληση ενημερωτικό/ αναμνηστικό υλικό θα μπορούσε να προβλέπεται να δημιουργηθεί μέσα στον χώρο του Κέντρου Πληροφόρησης.
Σε μια ξεχωριστή αίθουσα ή στον ίδιο χώρο με μια άλλη χρήση, θα μπορούσε να λειτουργεί μια βιβλιοθήκη. Ο χώρος αυτός καλύπτει λειτουργικές ανάγκες, αφού είναι ένας χώρος συγκέντρωσης επιστημονικού υλικού, ενώ παράλληλα λειτουργεί και ως χώρος εργασίας.
4) Αίθουσα εργαστηρίου -περιβαλλοντικής αγωγής
Η αίθουσα του εργαστηρίου καλύπτει τις ερευνητικές ανάγκες φοιτητών, μαθητών, αλλά και ερευνητών που ασχολούνται με την μελέτη των στοιχείων του φυσικού περιβάλλοντος.
Ο χώρος αυτός πρέπει να είναι εξοπλισμένος κατάλληλα με πάγκους και τραπέζια και να έχει τη δυνατότητα να φιλοξενεί μεγάλες ομάδες επισκεπτών.
Ο εξοπλισμός της αίθουσας να αποτελείται από:
• Πάγκους εργαστηρίου και καθίσματα
• Βασικά εργαστηριακά υλικά
• Στερεοσκόπιο – Tηλεσκόπια – Κιάλια
Τέλος, πρέπει να προβλέπεται και η διαμόρφωση του εξωτερικού χώρου (διαμόρφωση εισόδου, εύκολης πρόσβασης πεζών και ατόμων με ειδικές ανάγκες, παγκάκια, χώρων στάθμευσης οχημάτων κ.λπ.).
Το περιβαλλοντικό κέντρο στο «Ξενία»
Κύριοι χώροι – Αίθουσες ΚΠΕ
Οι υφιστάμενες κτιριακές εγκαταστάσεις περιλαμβάνουν οικόπεδο συνολικής επιφάνειας 19.261,87 τ.μ., που βρίσκεται στο δυτικό τμήμα του πολεοδομικού συγκροτήματος της πόλης της Καλαμπάκας. Διαθέτει 22 δωμάτια δίκλινα συνολικής δυναμικότητας 44 κλινών, ενώ υπάρχει εστιατόριο, κουζίνα αίθουσα εκδηλώσεων, κοινόχρηστοι χώροι και στεγασμένες θέσεις παρκινγκ.
Για τη λειτουργία του Κέντρου θα απαιτηθούν:
• Αίθουσες διδασκαλίας: Τρεις αίθουσες διδασκαλίας.
• Αμφιθέατρο – συνεδριακός χώρος (Πολιτιστικό Κέντρο Δ. Καλαμπάκας)
• Χώρος έκθεσης υλικού (τα θέματα θα αφορούν το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον της περιοχής).
• Γραφεία διοίκησης: πλήρως εξοπλισμένα τόσο με γραφεία, καρέκλες, βιβλιοθήκες κλπ όσο και με εξοπλισμό, όπως Η/Υ, φωτοτυπικό, φαξ, τηλέφωνο κ.λπ.
• Βιβλιοθήκη – αναγνωστήριο
• Αίθουσα πληροφορικής
• Εργαστήριο φυσικών επιστημών: πλήρως εξοπλισμένα με πάγκους, αντιδραστήρια, ph μέτρα, Στερεοσκόπιο – Tηλεσκόπια – Κιάλια κ.λπ.
Βοηθητικοί χώροι ΚΠΕ
• Χώροι υγιεινής: Τουαλέτες και νιπτήρες που να καλύπτουν όλες τις ανάγκες του ΚΠΕ.
• Αποθήκες
• Κυλικείο
• Θέσεις πάρκινγκ
Εγκαταστάσεις φιλοξενίας – σίτισης
• Μαγειρείο
• Εστιατόριο (80 θεσ.)
• Ξενώνας (20 δωμάτια)
Περιβάλλων χώρος
Προτείνονται παρεμβάσεις δημιουργίας μονοπατιών και φύτευσης φυτών της περιοχής εκατέρωθεν ώστε να αποτελέσει ζωντανή μικρογραφία της χλωρίδας της περιοχής. Στα φυτά και τα δέντρα θα τοποθετηθούν πινακίδες με το όνομα τους και την επιστημονική ονομασία καθώς και μια σύντομη περιγραφή.
Θεματολογία προγραμμάτων Π.Ε. που μπορούν να αναπτυχθούν
1) Ο Κόζιακας, το βουνό του Ασκληπιού.
2) Η πανίδα και η ορνιθοπανίδα της περιοχής των Μετεώρων.
3) Το ποτάμι, παραδοσιακά επαγγέλματα και οικολογία
4) Ελεύθερη περιδιάβαση στον χώρο και τον χρόνο του πέτρινου δάσους των Μετεώρων.
5) Μετέωρα, κάτοπτρα οικολογίας και πολιτισμού.
6) Παραδοσιακά επαγγέλματα και οικοτουρισμός.
Σύνδεση με την ευρύτερη περιοχή
Το ΚΠΕ προτείνεται να είναι το κέντρο των δραστηριοτήτων και να λειτουργεί παράλληλα με τα τρία Κέντρα Ενημέρωσης που έχουν κατασκευαστεί και έχουν σχέση με το περιβάλλον:
1) Κέντρο Ενημέρωσης Ασπροποτάμου
Στην τοποθεσία «Τρία Ποτάμια» της Δημοτικής Ενότητας Ασπροποτάμου δημιουργήθηκε με χρηματοδότηση των προγραμμάτων ΕΠΠΕΡ και ΕΤΕΡΠΣ του ΥΠΕΧΩΔΕ το Κέντρο Ενημέρωσης της περιοχής, που απέχει 45 χλμ. από την πόλη της Καλαμπάκας και τα εκθέματα αναφέρονται στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον της περιοχής του Ασπροποτάμου. Στις εγκαταστάσεις του Κέντρου υπάρχει αμφιθέατρο 100 θέσεων.
2) Περίπτερο Ενημέρωσης Κορυδαλλού
Στην Τοπική Κοινότητα Κορυδαλλού της Δημοτικής Ενότητας Μαλακασίου μετατράπηκε το παλαιό πέτρινο σχολείο σε Κέντρο Ενημέρωσης, με χρηματοδότηση των ολοκληρωμένων προγραμμάτων ανάπτυξης αγροτικού χώρου (ΟΠΑΑΧ) του Γ΄ΠΕΠ Θεσσαλίας. Το Κέντρο απέχει 28 χλμ. από την πόλη της Καλαμπάκας και τα εκθέματα αναφέρονται στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον της περιοχής της Δ.Ε. Μαλακασίου.
3) Κέντρο Ενημέρωσης για την ορνιθοπανίδα
Στην είσοδο της πόλης της Καλαμπάκας βρίσκεται το Κέντρο Ενημέρωσης για την ορνιθοπανίδα, το οποίο κατασκευάστηκε μέσω του χρηματοδοτικού μέσου Life. Τη διαχείριση του Κέντρου την έχει το Δασαρχείο Καλαμπάκας και είναι επισκέψιμο μετά από συνεννόηση με τον υπεύθυνο. Τα εκθέματα αναφέρονται στο φυσικό περιβάλλον της περιοχής με έμφαση στην ορνιθοπανίδα.
Μελλοντικά προτείνεται το ΚΠΕ να λειτουργεί παράλληλα με το Γεωλογικό Μουσείο του Καστρακίου και το Κέντρο Ψηφιακής Απεικόνισης των Μετεώρων.
ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΣΤΕΡΓΙΟΥ
Ακολουθήστε το tameteora.gr στο Google News!
