Γράφει ο ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΒΛΙΩΡΑΣ, Φιλόλογος
Την προηγούμενη εβδομάδα πραγματοποιήθηκαν στο κλεινόν άστυ δύο αφιερωματικές εκδηλώσεις, που αφορούσαν την περιοχή μας.
1) Αυγή
Ταφή της Μεσολιθικής περιόδου
Τον έβδομο χρόνο των ανασκαφών στο σπήλαιο της Θεόπετρας (1), στα 1993, εντοπίστηκε, στην αρχική θέση εναπόθεσής της, αδιατάρακτη ταφή γυναίκας, που έζησε 10.000 περίπου χρόνια πριν από την εποχή μας. Πρόκειται για την πρώτη βεβαιωμένη «παρουσία» μεσολιθικού ανθρώπου στη Θεσσαλία. Οι ραδιοχρονολογήσεις των οστών της έδειξαν ότι ανήκει στην 9η χιλιετία π.Χ. (8.070 π.Χ.), δηλαδή στη Μεσολιθική περίοδο (10.000 – 3.000 π.Χ.), όπως άλλωστε προέκυπτε και από τη στρωματογραφική ακολουθία (Sequence stratigraphy).
Η ψηφιακή ανάπλαση της 18χρονης Αυγής (2)
«Η Μεσολιθική Περίοδος γενικότερα» (3), τονίζει η ανασκαφέας Αικατερίνη Κυπαρίσση – Αποστολίκα4, «είχε ελάχιστα ως τότε εντοπιστεί στον ελλαδικό χώρο, και για τη Θεσσαλία ειδικότερα, κοιτίδα του Νεολιθικού πολιτισμού, υπήρχαν διατυπωμένες απόψεις στη βιβλιογραφία ότι δεν υπήρξε αυτό το background. Ο εντοπισμός στη στρωματογραφία (stratigraphy) ειδικής επίχωσης μεταξύ Παλαιολιθικής και Νεολιθικής, που την αποδώσαμε στη Μεσολιθική, αλλά κυρίως η ανεύρεση της ίδιας της ταφής επιβεβαίωσε την αδιαμφισβήτητη παρουσία του μεσολιθικού ανθρώπου στη Θεσσαλία. Δύο επιπλέον ταφές της ίδιας περιόδου βρέθηκαν στο σπήλαιο τα επόμενα χρόνια, όλες κοντά στην είσοδο του σπηλαίου, δίνοντας αφορμή για συζητήσεις περί ταφικών πρακτικών και δοξασιών. Καθώς το κρανίο της διατηρούνταν σε άριστη κατάσταση, αποφασίσαμε την ανάπλασή του, προκειμένου, για διδακτικούς λόγους, να εκτεθεί στο υπό δημιουργία τότε ειδικό μουσείο (Κέντρο Τεκμηρίωσης και Εκπαίδευσης Σπηλαίου Θεόπετρας), καταλήγει η διευθύντρια ανασκαφών Θεόπετρας».
Το όνομα που δόθηκε στην κοπέλα ήταν Αυγή, για να αποδοθεί ακριβώς η αυγή του σημερινού πολιτισμού.
Από το 2014 ο επίκουρος καθηγητής Ορθοδοντικής του Πανεπιστημίου Αθηνών Μανώλης Παπαγρηγοράκης (5), ο Όσκαρ Νίλσον (Oscar Nilsson) του σουηδικού μουσείου Βάσα, ένας καλλιτέχνης που ειδικεύεται στις αναπλάσεις προσώπων του παρελθόντος, ο νευροακτινολόγος Παναγιώτης Τούλας και ο ειδικός Μανόλης Μαραβελάκης συνεργάστηκαν για τη δημιουργία ενός πιστού αντιγράφου του κρανίου, το οποίο παρουσιάστηκε σε ημερίδα με τίτλο «Η Αυγή στην αυγή του πολιτισμού», που έγινε στις 19 Ιανουαρίου 2018 στο αμφιθέατρο του Μουσείου Ακροπόλεως, «κατά τη διάρκεια της οποίας πραγματοποιήθηκαν ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες ανακοινώσεις από ομιλητές που κάλυψαν ένα ευρύ φάσμα επιστημονικών γνώσεων, από την αρχαιολογία, την ιστορία της τέχνης και την αρχιτεκτονική ως την οικονομία, το δίκαιο, την ψυχολογία και την αστρονομία, αλλά και από ειδικούς που αναφέρθηκαν στην προϊστορική γαστρονομία, στην ενδυμασία, ακόμα και στην αισθητική» (6).
«Οι μελέτες έδειξαν ότι η Αυγή ήταν ηλικίας 18 ως το πολύ 25 χρονών, είχε ύψος 1,57 μ., με ήπιες αλλοιώσεις από επεισόδια φλεγμονής, πιθανόν αναιμία ή και σκορβούτο, αλλά και αξιοσημείωτο προγναθισμό. (…) Το Σπήλαιο της Θεόπετρας παραμένει ακόμα η μόνη προς το παρόν μεσολιθική θέση στη Θεσσαλία, όμως αποκλείεται να μην κυκλοφορούσε ο ίδιος και άλλος πληθυσμός σε άλλες θέσεις και να μην βρεθούν στο μέλλον και άλλες εγκαταστάσεις σε σπήλαια ή όχι» (7).
Ο καθηγητής Παπαγρηγοράκης έχει δηλώσει παλαιότερα ότι η 18χρονη Αυγή ήταν «άγριας μορφής» κι ότι «περισσότερο απ’ όλα τούς δυσκόλεψαν τα ρούχα και τα μαλλιά της, δεδομένου ότι δεν είχαν στοιχεία.» (8)
2) Εκδήλωση για τον Νίκο Βέη
Την Πέμπτη, 18 Ιανουαρίου 2018, στις 6.30 το απόγευμα και στην αίθουσα εκδηλώσεων της Βουλής των Ελλήνων πραγματοποιήθηκε εκδήλωση αφιερωμένη στη ζωή και το έργο του πρωτοπόρου βυζαντινολόγου και νεοελληνιστή Νίκου Βέη, που διοργάνωσε το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία, στο πλαίσιο του κύκλου εκδηλώσεων Πρόσωπα Άξια Τιμής. Η εκδήλωση είχε τίτλο «Νίκος Βέης: ο σοφός της λεπτομέρειας».
Ο Νίκος Βέης (1883-1958) υπήρξε φιλόλογος και ιστορικός, κορυφαίος βυζαντινολόγος και νεοελληνιστής, πρώτος Καθηγητής της έδρας της Μεσαιωνικής και Νεότερης Ελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Από το εξαιρετικά εκτεταμένο συγγραφικό και ερευνητικό του έργο, ξεχωρίζουν οι μελέτες του για τα χειρόγραφα των Μονών των Μετεώρων. Πρόκειται για τον πρώτο συστηματικό ερευνητή και μελετητή των χειρογράφων κωδίκων και αρχείων των μετεωρίτικων μονών.
Για την επιστημονική, πολιτική και κοινωνική του δράση μίλησε η ιστορικός, Ομότιμη διευθύντρια Ερευνών του Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, Μάχη Παΐζη – Αποστολοπούλου. Η Καθηγήτρια Βυζαντινής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης Τόνια Κιουσοπούλου επικεντρώθηκε στη συμβολή του στη μελέτη του Βυζαντίου, μέσα από το συγγραφικό, ερευνητικό και διδακτικό του έργο. Η Καθηγήτρια Νεοελληνικής Λογοτεχνίας και Λογοτεχνικής Εκπαίδευσης του ΑΠΘ Βενετία Αποστολίδου αναφέρθηκε στην καθοριστική προσφορά του Πελοποννήσιου ιστορικού και φιλολόγου στην ανάδειξη της Νεοελληνικής Φιλολογίας ως διακριτού επιστημονικού πεδίου. Τέλος, ο Επίκουρος Καθηγητής Ιστορίας της Ιστοριογραφίας και πρόεδρος του Ιστορικού Αρχείου του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Βαγγέλης Καραμανωλάκης (συντονιστής της εκδήλωσης) μίλησε για τον Νίκο Βέη ως λόγιο και δάσκαλο, ο οποίος δίκαια κατέχει μια ξεχωριστή θέση στον κόσμο της ελληνικής λογιοσύνης του 20ού αιώνα (9).
Επιλογικά
Θα κλείσουμε θέτοντας ορισμένες ερωτήσεις:
1. Γιατί το Σπήλαιο της Θεόπετρας είναι για χρόνια κλειστό και μη επισκέψιμο; Τόσο ανυπέρβλητες είναι οι ζημιές που έχει υποστεί ο δρόμος πρόσβασης. Γιατί τέτοια αδιαφορία;
2. Γιατί το Κέντρο Τεκμηρίωσης και Εκπαίδευσης Σπηλαίου Θεόπετρας είναι κλειστό; Γιατί δεν υπήρξε ΕΞΑΡΧΗΣ πρόβλεψη για την κάλυψή του με το απαραίτητο προσωπικό; Μιλάμε για ένα από τα σημαντικότερα σπήλαια παγκοσμίως, το μοναδικό ίσως στον κόσμο με συνεχή υπερχιλιετή κατοίκηση από την Παλαιολιθική ως τη Νεολιθική Περίοδο! Το άρθρο για την ανάπλαση του προσώπου της «Αυγής» δημοσιεύτηκε στο National Geographic την ίδια ημέρα που έγινε η εκδήλωση στην Αθήνα!
3. Γιατί δεν γίνονται ή δεν επαναλαμβάνονται στην Καλαμπάκα (10) αυτές και άλλες παρόμοιες εκδηλώσεις. Γιατί καλούνται, ξανά και ξανά, οι ίδιοι ομιλητές με θέματα από ενδιαφέροντα έως αδιάφορα, και δεν γίνεται προσπάθεια να αναδειχθεί η Καλαμπάκα με την προσέλκυση ομιλητών παγκοσμίου κύρους (11) και ενδιαφέροντος;
4. Γιατί δεν γίνεται μια προσπάθεια να αναδειχθεί η Καλαμπάκα ως ο κατεξοχήν τόπος συνεδρίων, ημερίδων και εκδηλώσεων παγκόσμιας εμβέλειας; Μ’ ένα οργανωμένο σχέδιο, που θα συζητηθεί απ’ όλους, ιδιώτες, φορείς και θεσμούς, με τις σωστές επενδύσεις κράτους και ιδιωτών και με μια ανάπλαση και αναδιοργάνωση χώρων που θα ξεκινούν από το Πολιτιστικό Κέντρο Καλαμπάκας (αναδιοργανωμένο, κατάλληλα οργανωμένο και εξοπλισμένο και με επεκτάσεις), τους χώρους του «Ξενία» και των κτηρίων απέναντι (12), των κτηρίων στον Σιδηροδρομικό Σταθμό, (13) των υπαρχόντων κτηρίων και χώρων στο πρώην ΚΕΓΕ και όσων σχεδιάζονται στην γύρω απ’ αυτό περιοχή, (14) στους χώρους των εγκαταλειμμένων εργοστασίων ξυλείας (15) και σε όσους άλλους (16) προκύψουν μέσα από τον διάλογο που πρέπει να αναπτυχθεί.
5. Γιατί δεν σχεδιάζονται χώροι -με την αναγκαία έκταση και ασφάλεια- για εκθέσεις πινάκων ζωγραφικής παγκοσμίως γνωστών, σε συνεργασία με τα μεγαλύτερα μουσεία και γκαλερί στον κόσμο και σε διάλογο με τα ανάλογης σπουδαιότητας έργα που υπάρχουν στα μοναστήρια των Μετεώρων; (17)
6. Γιατί ανεχόμαστε σαν πόλη να έρχονται εκατομμύρια επισκέπτες στα Μετέωρα, στον Μύλο των Ξωτικών και σε άλλους κοντινούς προορισμούς, και στην πόλη και ευρύτερη περιοχή της Καλαμπάκας ν’ αφήνουν τα σκουπίδια τους, την κυκλοφοριακή συμφόρηση, τα καυσαέρια και να πίνουν το πολύ πολύ κι έναν καφέ;
7. Και μια τελευταία σχετικώς άσχετη ερώτηση: Γιατί ο ρημάδης(!) ο Ε65 δεν καταλήγει στην Καλαμπάκα, καθώς μέχρι εδώ έχει ΗΔΗ χαραχτεί και είναι σχεδόν ΕΤΟΙΜΟΣ, και σταματάει στα Τρίκαλα; Γιατί δεν έχει χαλάσει ο κόσμος στην Καλαμπάκα μ’ αυτή την απρέπεια;
Ξεφύγαμε λίγο με τα ερωτήματα από το αρχικό μας θέμα. Ίσως όμως και όχι!…
ΥΓ. Τις κακίες ορισμένων, ότι θα έπρεπε η Αυγή να ονομαστεί Ζωή για λόγους ομοιότητας με κάποιο πρόσωπο, δεν θα τις σχολιάσω! 🙂
Υποσημειώσεις
1. Αυγή: Η γυναίκα που έζησε πριν 9.000 χρόνια στη Θεόπετρα, εφημερίδα Το Βήμα, 17/1/2018.
2. Τζεβελέκου Βασιλική, Η Μύρτιδα περιμένει την Αυγή και την Ηδύλη, Εφημερίδα των Συντακτών, 12/5/2015.
3. Αυγή: Η γυναίκα που έζησε πριν 9.000 χρόνια στη Θεόπετρα, ό.π.
4. http://www.blod.gr/lectures/Pages/viewspeaker.aspx?SpeakerID=4115
5. που είχε ήδη αναλάβει με επιτυχία την ανάπλαση ενός άλλου εντεκάχρονου κοριτσιού, της Μύρτιδας όπως ονομάστηκε, που πέθανε από τυφοειδή πυρετό (λοιμό) τον 5ο αιώνα π.Χ. στην Αθήνα του Πελοποννησιακού Πολέμου. Κοντράρου – Ρασσιά Νίνα, Ένα πρόσωπο 2.500 ετών πάλι στο φως, εφ. Ελευθεροτυπία, 10/4/2010. Τζεβελέκου Βασιλική, ό.π.
6. Η «Αυγή», το κορίτσι που έζησε πριν από 9.000 χρόνια, απέκτησε πρόσωπο, www.lifo.gr (ΑΠΕ-ΜΠΕ), 19/1/2018.
7. Ό.π.
8. Καρατάσου Αντιγόνη, Η 18χρονη «Αυγή» των 9.000 ετών απέκτησε πρόσωπο, εφ. Liberal, 29/8/2016.
9. «Νίκος Βέης: ο σοφός της λεπτομέρειας». Εκδήλωση του Ιδρύματος της Βουλής για τον σπουδαίο βυζαντινολόγο και νεοελληνιστή, εφ. Ναυτεμπορική, 17/1/2018.
10. ή καλύτερα: Γιατί δεν γίνονται πρώτα στην Καλαμπάκα και να επαναληφθούν και αλλού!
11. https://news.nationalgeographic.com/2018/01,https://www.nature.com/articles/471035a κ.ά.
12. στα ριζά του προφήτη-Ηλία καθώς και στο κτήριο του πρώην Υγειονομικού Σταθμού.
13. όλων! Ο Σταθμός θα μπορούσε να μεταφερθεί έξω από την πόλη, στα πλαίσια της επέκτασης του Σιδηροδρομικού Δικτύου προς Ιωάννινα και Κοζάνη, που σαν πόλη πρέπει να απαιτούμε και να πιέζουμε να γίνει.
14. Πάρκο (…)
15. αν και αυτά θα ήταν καλύτερα να αναπτυχθούν και να λειτουργήσουν ως τέτοια, όπως ευφυώς είχαν εξαρχής σχεδιαστεί, αλλά δυστυχώς αφέθηκαν να διαλυθούν και να ερημωθούν…
16. Ακόμα και στο στρατόπεδο «Ζιώγα» (550 στρεμμάτων) που είναι έρημο από το 1991, μετά τη διάλυση της 689 ΠΑΠ.
17. Ο Θεοφάνης Στρελίτζας Μπαθάς, ο Τζώρτζης και ο Φράγκος Κατελάνος είναι κορυφές!
Ακολουθήστε το tameteora.gr στο Google News!
Πράγματι είναι οδυνηρό να μην μπορεί κανείς να επισκεφθεί το σπήλαιο: Εδώ και χρόνια πολλά στάθηκε αδύνατο να το επισκεφθώ, παρά το ότι το επιχείρησα αμέτρητες φορές, όποτε επισκέφθηκα την πατρίδα—είτε κάποιο τριήμερο αργιών είτε σε γιορτές Χριστουγέννων, Πάσχα και παρόμοιες…
Στην Βιβλιοθήκη της γενέτειρας Καλαμπάκας πρότεινα τον Δεκέμβριο (2017) να δωρίσω από ένα αντίτυπο των τεσσάρων βιβλίων μου. Είχα πρόθεση να μεταβώ αυτοπροσώπως εκεί και να τα χαρίσω κατά την διάρκεια της επίσκεψής μου για Χιστούγεννα. Αλγεινή έκπληξη αποτέλεσε ότι κανείς δεν έκανε καν τον κόπο να απαντήσει σχετικά με το Πώς να καταθέσω τα βιβλία (και ειδικά τον τρόπο κατάθεσης των ηλεκτρονικών όμοιων)…
Αυτό το …«θέμα», που έχουμε απαξιώνοντες τον πολιτισμό, πρέπει να το δούμε κάποια στιγμή! Όταν τις δεκαετίες τουριστικής ανάπτυξης της χώρας χτίζονταν αλλού υπερπολυτελείς ξενοδοχειακές μονάδες (τύπου «Ρόδος Παλάς» κ.τ.ό.), εμείς στην Καλαμπάκα ανοίγαμε …κάμπιγκ!
Όταν απελευθερώθηκε η Ελλάδα από την Τουρκοκρατία, έσπευσαν οι πόλεις να αποβάλουν τα τουρκικά τους ονόματα: το Ζητούνι να ξαναγίνει Λαμία, η Λάρισα να ξανα-ονομάζεται ως «ελληνίδα πόλη» με όνομα κατάλληλο γλωσσικά κ.ο.κ. Εμείς μονάχα μείναμε με τούρκικο όνομα: Γιατί δεν επαναφέρεται το μοναδικό «Σταγοί» ή το «Αιγίνιο» ή, έστω, «Μετεωρούπολη»; Θα ήταν ωστόσο απρεπές να θέλαμε να υποκλέψει ή να υφαρπάξει η πόλη μας την ονομασία αυτούσια ετέρου τοπωνυμίου, γεωγραφικώς διακριτού (το όνομα «Μετέωρα» σημαίνει αμφιμονοσήμαντα το σύμπλεγμα των βράχων με τις επ’αυτών Ι.Μονές και κανείς δεν δικαιούται να επιχειρήσει να το οικειοποιηθεί, ωστόσο «Μετεωρούπολη» είναι άλλο, έτερο όνομα!
Καιρός ν’αλλάξουν τα πράγματα. Το κατά την Φυσική «βέλος του Χρόνου» δείχνει μονάχα Εμπρός!