Του ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΔΗΜ. ΒΑΒΙΤΣΑ
Η φράση «Η γνώση είναι δύναμη» πρωτολέχθηκε από τον Άγγλο φιλόσοφο Φράνσις Μπέικον (1561-1626), ο οποίος αγωνίστηκε για να βγει η Ευρώπη από τον πνευματικό μεσαίωνα και εργάστηκε προς τη θεμελίωση της έννοιας της επιστήμης. Παρ’ όλα αυτά, η παραπάνω φράση χρησιμοποιείται ιδιαιτέρως συχνά και στις μέρες μας, υποδηλώνοντας τα συνεχή και αλματώδη επιτεύγματα της σύγχρονης επιστήμης και της επιστημονικής σκέψης.
Βέβαια, στη σύγχρονη μετανεωτερική εποχή προωθούνται όλο και πιο συχνά απόψεις, οι οποίες προκρίνουν τη θέση ότι η πραγματικότητα αποτελεί μία κοινωνική κατασκευή, επομένως και η ίδια η φύση της γνώσης, η οποία νοηματοδοτεί και αποκωδικοποιεί την πραγματικότητα, λογίζεται ως κοινωνική κατασκευή. Η παραπάνω άποψη μπορεί να οδηγήσει σ’ έναν άκρατο υποκειμενισμό, όπου «αλήθεια», «γνώση», «πραγματικότητα» είναι ό,τι θεωρεί ο καθένας ως αληθές, εγνωσμένο και πραγματικό.
Αυτή η σχετικιστική αντίληψη πετυχαίνει τον κατακερματισμό της γνώσης, η οποία, ως ολότητα, θά ’πρεπε να οδηγεί στην εύρεση του νοήματος πίσω από τα φαινόμενα. Αντ’ αυτού, αντικαθίσταται το «όλον» της γνώσης με το «μερικό» της πληροφορίας. Έτσι, οτιδήποτε μπορεί να αφουγκραστεί το κάθε άτομο, το νοηματοδοτεί με τον δικό του τρόπο δημιουργώντας τη δική του «αλήθεια». Μ’ αυτόν τον τρόπο, όμως, η εξερεύνηση του εκάστοτε φαινομένου παραμένει στην «επιφάνεια», δηλαδή στο ίδιο το φαινόμενο, αγνοώντας το βαθύτερο νόημά του.
Ωστόσο, ο πυρήνας, η ουσία της γνώσης έγκειται στο γεγονός της επεξεργασίας της με σκοπό την ενσωμάτωση της νέας πληροφορίας στην «ολότητα», κι όχι στην απλή καταγραφή και πρόσληψή της από το άτομο. Για να καταστεί αυτό πιο σαφές, αρκεί να αναφερθούμε στο γεγονός ότι η Ιστορία της Επιστήμης έχει καταδείξει ότι η έννοια της «γνώσης» αποτελεί μια δυναμική διαδικασία, η οποία, με την ανάπτυξη της επιστήμης, αναπτύσσεται κι εξελίσσεται κι αυτή, ενσωματώνοντας στο «σώμα» της την κάθε φορά νέα πληροφορία. Είναι επομένως σαφές ότι η γνώση λειτουργεί πάντοτε προσθετικά στο «σώμα» της επιστήμης, και ποτέ αποσπασματικά κι αποκομμένα.
Όπως μπορεί λοιπόν εύκολα να εννοηθεί απ’ όσα έχουμε ήδη αναφέρει, προφανώς και η γνώση δεν είναι κάτι το «απόλυτο» και «στάσιμο», παρά αναπτύσσεται και εξελίσσεται συνεχώς, χωρίς, ωστόσο, αυτό να σημαίνει ότι το κάθε άτομο μπορεί να λογίζει ως «αληθινό» ή «πραγματικό» το οτιδήποτε, χωρίς την πλήρωση κανενός απολύτως επιστημονικού κριτηρίου.
Κλείνοντας, και θέλοντας να απομακρυνθούμε από την υποψία σύνταξής μας με τη «θετικιστική» έννοια της γνώσης, οφείλουμε να σημειώσουμε τη θέση ότι η γνώση πάντοτε διαμεσολαβείται διαλεκτικά ανάμεσα στο άτομο και το ίδιο το αντικείμενο της γνώσης, γεγονός το οποίο δε λησμονούμε, αλλά αναδεικνύουμε πάντοτε.
* Ο Θεόδωρος Βαβίτσας είναι Δάσκαλος, Υπ. Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Πατρών.
Ακολουθήστε το tameteora.gr στο Google News!