Πριν από 36 χρόνια τα ελληνικά νιάτα αγωνίστηκαν με τις ιδέες και με τα τραγούδια τους, για να έλθει η «Άνοιξη» στον τόπο μας. Δημιούργησαν ένα νέο σύμβολο ελευθερίας και δημοκρατίας: ΤΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ.
Για μια άλλη φορά οι νέοι μας είχαν πρωτοστατήσει τότε στον αγώνα κατά της Τυραννίας, η οποία είχε ταπεινώσει τον λαό μας και είχε εκθέσει την Πατρίδα μας διεθνώς. Έκτοτε, η νεολαία μας (κυρίως η μαθητική και η σπουδαστική) γιορτάζει συνειδητά στα Σχολεία και στα Πανεπιστήμια τα συνταρακτικά γεγονότα του Νοεμβρίου του 1973.
Γι’ αυτό, οι παράγοντες της σχολικής κοινότητας (γονείς, εκπαιδευτικοί, Αυτοδιοίκηση κ.λπ.) οφείλουν να βοηθούν τη μαθητιώσα νεολαία, για να παίρνει ο ετήσιος εορτασμός ουσιαστική μορφή. Εορτασμός «στα όρθια και στα πεταχτά» είναι καλύτερα να μη γίνεται. Χρειάζεται προεργασία, χρειάζεται κάποιος χρόνος, και χρειάζεται ο ανάλογος χώρος, για να κάθονται οι μαθητές ήσυχα και να αποκομίζουν από τον εορτασμό σπουδαία μηνύματα.
Προσωπικά, όταν υπηρετούσα στο Δημόσιο Λύκειο, ασχολήθηκα για πολλά χρόνια με τις σχολικές εορτές, και γνωρίζω καλά τις συνθήκες μέσα στις οποίες αυτές γίνονται. Υπάρχει βέβαια σε ορισμένα σχολεία μια παραμέληση και μια τυπικότητα στην οργάνωση των σχολικών εορτών, ως μη ώφειλε, αλλά ειδικά το ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ το υπερασπίζεται δεόντως ο μαθητόκοσμος. ΕΙΝΑΙ Η ΔΙΚΗ ΤΟΥ ΕΟΡΤΗ.
Το σημερινό αφιέρωμα, με τη συγκατάθεση των Εκδοτών αυτής της Εφημερίδας, σκοπίμως το δημοσιεύουμε δέκα ημέρες πριν από τον εορτασμό της 17 Νοεμβρίου, καθώς περιέχει πολύ υλικό για σχολική χρήση.
Α’. ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΟΥ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ (Σε δύο ρόλους)
ΑΦΗΓΗΤΡΙΑ: Τετάρτη 14 Νοεμβρίου 1973: Πρωί-πρωί ήλθαν σήμερα οι φοιτητές στις Σχολές τους. Πρέπει να πάρουν αποφάσεις. Το προαύλιο του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου κοχλάζει από τους συγκεντρωμένους φοιτητές. Μετά από λίγο φτάνουν και οι συνάδελφοι τους από τη Νομική και την Εμπορική και συγκροτούν πορείες. Η Αστυνομία, που έχει κυκλώσει το Ίδρυμα, τους χτυπά. Για τρεις ημέρες τα ρόπαλα δεν θα επιστρέψουν στις θήκες τους… Στις 6 το απόγευμα έρχεται ένας εισαγγελέας και ζητά από τους φοιτητές να «διαλυθούν ησύχως». Εκείνοι κλείνουν τις πόρτες του Πολυτεχνείου, ανοίγοντας έτσι μια νέα σελίδα στην ιστορία του λαϊκού μας κινήματος… Η πρώτη πράξη της εξέγερσης ανοίγει την αυλαία της. Η κατάληψη αρχίζει… Οι στενές φοιτητικές διεκδικήσεις παραχωρούν τη θέση τους στα παλλαϊκά αιτήματα: «Κάτω η χούντα», «Έξω οι Αμερικάνοι», «Έξω το ΝΑΤΟ». Το, ως ένα βαθμό, αυθόρμητο ξέσπασμα παίρνει τη σωστή του κατεύθυνση. Γίνονται συνελεύσεις και εκλέγεται η Προσωρινή Συντονιστική Επιτροπή. Σε αυτή συμμετέχουν και δύο εργάτες, που μαζί με πολλούς συναδέλφους τους μπήκαν στο Πολυτεχνείο.
Πέμπτη 15 Νοεμβρίου 1973: Τα λεωφορεία και τα τρόλεϊ φέρνουν το μήνυμα της εξέγερσης σε κάθε γωνιά της Αθήνας. Ο λαός εκφράζεται μέσα από τα συνθήματα των «ελεύθερων πολιορκημένων» και κατακλύζει την οδό Πατησίων. Το βράδυ, η φωνή της εξέγερσης μπαίνει σε όλα τα σπίτια. Οι βελόνες των ραδιοφώνων σκοπεύουν σταθερά στους 1050 χιλιοκύκλους… Ακούγονται τα πρώτα λόγια από το Ραδιοφωνικό Σταθμό των Φοιτητών:
ΕΚΦΩΝΗΤΡΙΑ: «Εδώ Πολυτεχνείο, εδώ Πολυτεχνείο…
» Σας μιλά ο Ραδιοφωνικός Σταθμός των ελεύθερων αγωνιζομένων φοιτητών, των ελεύθερων αγωνιζόμενων Ελλήνων!
» Ελληνικέ λαέ! Το Πολυτεχνείο θα μείνει το προπύργιο και η εστία του αγώνα. Ήδη το Πολυτεχνείο ενισχύθηκε από τους εργάτες, που άφησαν τις δουλειές τους, για να αγωνιστούν μαζί με τους φοιτητές. Ο αγώνας είναι κοινός. Είναι αγώνας αντιδικτατορικός, αντιφασιστικός και αντιιμπεριαλιστικός. Κάτω η δικτατορία! Ζήτω η Δημοκρατία …!».
ΑΦΗΓΗΤΡΙΑ: Παρασκευή 16 Νοεμβρίου 1973: Χιλιάδες φοιτητές και πολίτες είναι συγκεντρωμένοι από νωρίς το πρωί γύρω στο Πολυτεχνείο και εκδηλώνουν με κάθε τρόπο τη συμπαράσταση τους στους «ελεύθερους πολιορκημένους» του Μετσοβίου. Ο όγκος των συγκεντρωμένων από λεπτό σε λεπτό μεγαλώνει. Ομάδες μαθητών και σπουδαστών, ομάδες νέων εργαζόμενων και πολιτών κάθε ηλικίας, κατεβαίνουν προς την παλλόμενη καρδιά της Αθήνας, το Πολυτεχνείο. Σε όλα τα σημεία της Αθήνας αντηχούν τα συνθήματα: «Κάτω η Χούντα», «Ελευθερία», «Δημοκρατία», «Ψωμί-Παιδεία-Ελευθερία», «Ένας είναι ο αρχηγός, ο κυρίαρχος Λαός».
Ώρα 6 το απόγευμα: Η Αθήνα βρίσκεται στο «πόδι». Η κυκλοφορία από τα βόρεια προάστια προς το κέντρο διεξάγεται με δυσκολία, ενώ από το ύψος των Αμπελοκήπων είναι σχεδόν αδύνατη. Λεωφορεία, τρόλεϊ και Ι.Χ. έχουν ακινητοποιηθεί στο ύψος του «Χίλτον», και οι περισσότεροι επιβάτες συνεχίζουν με τα πόδια τη διαδρομή ως το Πολυτεχνείο.
Ώρα 6.30′ το απόγευμα: Δυό χιλιάδες περίπου άτομα που βρίσκονται στα Χαυτεια, συγκροτούν διαδήλωση από την Σταδίου προς το Σύνταγμα. Οι διαδηλωτές φτάνουν στη διασταύρωση Σταδίου και Πεσμαζόγλου και προχωρούν προς την Κλαυθμώνος, όπου είναι παρατεταγμένοι εκατοντάδες αστυνομικοί, το μέτωπο των οποίων προσπαθούν να διασπάσουν.
Επακολουθεί βίαιη επίθεση των αστυνομικών. Γίνονται συμπλοκές. Οι πρώτοι τραυματίες ξεπερνούν τους 20, ενώ οι πρώτοι θανάσιμα τραυματισμένοι διαδηλωτές πέφτουν στην οδό Σταδίου.
Ώρα 7 το βράδυ: Οι γύρω από το Πολυτεχνείο δρόμοι, από τις αρχές της Αιόλου και της Γ’ Σεπτεμβρίου ως τη λεωφόρο Αλεξάνδρας, έχουν κατακλυσθεί από δεκάδες χιλιάδες εργαζόμενους και σπουδαστές.
ΕΚΦΩΝΗΤΡΙΑ: «Εδώ Πολυτεχνείο, εδώ Πολυτεχνείο… Μέτρα για τα δακρυγόνα. Σε περίπτωση που η Αστυνομία χρησιμοποιήσει δακρυγόνα, ο αθηναϊκός λαός πρέπει να προφυλαχθεί. Η μόνη βασική προφύλαξη».
ΑΦΗΓΗΤΡΙΑ: Η Αστυνομία χρησιμοποιεί δακρυγόνες βόμβες λίγο μετά τις 8 το βράδυ. Στις 9 ισχυρή αστυνομική δύναμη επεμβαίνει, για να διαλύσει διαδηλωτές στα Χαυτεία. Ακούγονται αρκετοί πυροβολισμοί. Οι διαδηλωτές υποχωρούν, για να συγκεντρωθούν σε άλλα σημεία.
ΕΚΦΩΝΗΤΡΙΑ: «Εδώ Πολυτεχνείο, εδώ Πολυτεχνείο. Γενική έκκληση… Λαέ της Αθήνας, όσοι μπορούν, να στείλουν αναπνευστικές συσκευές με μπουκάλες οξυγόνου. . .»
«…Εδώ Πολυτεχνείο… Αυτή τη στιγμή μάς έρχεται εγκυρότατη πληροφορία από το κτίριο της οδού Αιόλου 104… Εκεί, πλήθη λαού κατέλαβαν το κτίριο της Νομαρχίας. Το κτίριο της Νομαρχίας έχει καταληφθεί από τον αθηναϊκό λαό… ».
ΑΦΗΓΗΤΡΙΑ: Ώρα 10 τη νύχτα: Οι συγκρούσεις διαδηλωτών και Αστυνομίας συνεχίζονται. Από στιγμή σε στιγμή γίνονται και πιο έντονες. Η μάχη είναι πολυμέτωπη. Ο Σταθμός του Πολυτεχνείου ζητεί επειγόντως ποσότητες βάλιουμ και άλλων φαρμάκων, ατομικές σύριγγες, γάζες και μικρές φιάλες οξυγόνου.
Εργάτες και φοιτητές, ο λαός της Αθήνας, αγωνίζεται κατά του δικτατορικού καθεστώτος. Τους συμπαραστέκεται όλη η Ελλάδα: Το Πανεπιστήμιο της Πάτρας έχει καταληφθεί και γίνεται κέντρο της λαϊκής κινητοποίησης. Το ίδιο συμβαίνει και με την Πολυτεχνική Σχολή θεσσαλονίκης, ενώ στη Δράμα η γενική απεργία των εργαζομένων συνεχίζεται.
ΕΚΦΩΝΗΤΡΙΑ: «Εδώ Πολυτεχνείο… Προσοχή, προσοχή… Σας μιλάμε από το ιατρείο του Πολυτεχνείου. Κάνουμε έκκληση σε όλα τα ιδιωτικά αυτοκίνητα να έλθουν να παραλάβουν τραυματίες. Ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός δεν μας έστειλε παρά δύο ασθενοφόρα… Επίσης, στο σπίτι της κυρίας Βέμπο, Στουρνάρα 23, έχει στηθεί πρόχειρος σταθμός πρώτων βοηθειών».
ΑΦΗΓΗΤΡΙΑ: Ώρα 11 με 12 τα μερόνυχτα: Η Αθήνα έχει μεταβληθεί σε απέραντο πεδίο μάχης. Οι διαδηλωτές, δεκάδες χιλιάδες διαδηλωτές, αντιμετωπίζουν τις επιθέσεις με το σύστημα του κλεφτοπόλεμου ή οχυρώνονται πίσω από οδοφράγματα. Πολυβόλα, στημένα σε ταράτσες πολυκατοικιών γύρω από το Μετσόβιο, βάλλουν ασταμάτητα … Οι πολιορκημένοι του Πολυτεχνείου κρατούν, ενώ δεκάδες ιδιωτικά αυτοκίνητα κατευθύνονται προς το Πολυτεχνείο, για να παραλάβουν τραυματίες και να συμπαρασταθούν ενεργά.
ΕΚΦΩΝΗΤΡΙΑ: «Εδώ Πολυτεχνείο, εδώ Πολυτεχνείο… Κάνουμε έκκληση σε όλους τους γιατρούς της Αθήνας να σπεύσουν αμέσως στα νοσηλευτικά ιδρύματα. Υπάρχει απόλυτη ανάγκη χειρουργείων. Αυτή τη στιγμή πληροφορούμαστε ότι αστυνομικοί πυροβολούν τα λάστιχα των αυτοκινήτων και ρίχνουν δακρυγόνα σε ασθενοφόρα…».
ΑΦΗΓΗΤΡΙΑ: Το μέτωπο των διαδηλωτών επεκτείνεται προς την οδό Πειραιώς και την Αριστοτέλους. Οι δημοκράτες αγωνιστές ελέγχουν ολόκληρη τη λεωφόρο Αλεξάνδρας, από το ύψος της Χαριλάου Τρικούπη μέχρι τον κόμβο Πατησίων και Πολυτεχνείου.
Ώρα 12 με 1 το πρωί: Τα πρώτα τάνκς εμφανίζονται στο κέντρο της πόλης γύρω στα μεσάνυχτα. Αλλά στο Πολυτεχνείο φτάνουν στις 2 παρά ΙΟ’, γιατί δεν μπορούν να κινηθούν εξαιτίας των οδοφραγμάτων.
ΕΚΦΩΝΗΤΡΙΑ: «Εδώ Πολυτεχνείο, εδώ Πολυτεχνείο… Είμαστε άοπλοι, είμαστε άοπλοι. . . Το λέμε και το τονίζουμε, είμαστε άοπλοι, και θα πολεμήσουμε με προτεταμένα τα στήθη μας, όταν επιτεθούν… Ήδη, τα τάνκς κυκλοφορούν στην Αθήνα, για να μας επιτεθούν. Είμαστε τα νιάτα της Ελλάδας, είμαστε οι Έλληνες φοιτητές…».
ΑΦΗΓΗΤΡΙΑ: Οι καμπάνες των εκκλησιών χτυπούν. Οι ένοικοι πολυκατοικιών των περιοχών όπου γίνονται συγκρούσεις, προσφέρουν κάθε βοήθεια στους διαδηλωτές. Όλες οι πόρτες είναι ανοιχτές για τους δημοκράτες αγωνιστές.
ΕΚΦΩΝΗΤΡΙΑ: «Εδώ Πολυτεχνείο… Αυτή τη στιγμή πληροφορούμαι ότι δύο τανκς είναι μπροστά στην Πύλη και μας κοιτάνε με τις μπούκες των κανονιών τους. Δεν μπορούν, είμαστε σίγουροι ότι δεν θα επιτεθούν εναντίον του Πολυτεχνείου, για να σκοτώσουν τους φοιτητές, να σκοτώσουν τα νιάτα της Ελλάδας… Αγωνιζόμαστε όλοι, επαναλαμβάνω, ενάντια στη Χούντα. Είναι μιά μικρή ξενοκίνητη ομάδα που εξυπηρετεί ξένα συμφέροντα… Πιστεύουμε ότι οι φαντάροι θα αγκαλιαστούν με τους φοιτητές μας…».
ΑΦΗΓΗΤΡΙΑ: Ώρα 2 παρά ΙΟ’ τη νύχτα: Γαντζωμένοι στα κάγκελα του Πολυτεχνείου οι φοιτητές, ψέλνουν τον Εθνικό Ύμνο. Φωνάζουν ρυθμικά: «Ο στρατός μαζί μας», «είσαστε αδέλφια μας», «Στρατός, λαός μαζί», «όχι αδελφικό αίμα», «κάτω η Χούντα».
ΕΚΦΩΝΗΤΡΙΑ: «Εδώ Πολυτεχνείο, εδώ Πολυτεχνείο… Σας μιλά ο Ραδιοφωνικός Σταθμός των ελεύθερων αγωνιζόμενων φοιτητών, των ελεύθερων αγωνιζόμενων Ελλήνων. Κατέρχονται οι διαδηλωτές προς το κέντρο της Αθήνας, που είναι πια το Πολυτεχνείο…».
ΑΦΗΓΗΤΡΙΑ: Οι συγκρούσεις συνεχίζονται. Οι τραυματίες και οι νεκροί διαδηλωτές είναι αμέτρητοι. Όμως, νέες δυνάμεις πολιτών και φοιτητών μπαίνουν στον αγώνα κατά τη δικτατορίας, ενώ οι πολιορκημένοι του Πολυτεχνείου κρατούν ως τις 3 παρά 10′ το πρωί του Σαββάτου, 17 Νοεμβρίου· ως τη στιγμή που ένα τάνκς παραβιάζει την Πύλη του Πολυτεχνείου. Την Πύλη, που έγινε σύμβολο ντροπής για το στρατιωτικοφασιστικό καθεστώς και σύμβολο αντρειοσύνης για τους δημοκράτες φοιτητές και εργαζόμενους, για τον ελληνικό λαό.
ΕΚΦΩΝΗΤΡΙΑ: «Εδώ Πολυτεχνείο…
Απόψε η τυραννία πεθαίνει. Την αυγή θα ξημερώσει η λευτεριά. Λαέ, μας σκοτώνουν! Την ώρα τούτη πεθαίνουμε για τη λευτεριά σου! Μας σκοτώνουν! Βοήθεια! Θα νικήσουμε!
» Ο Φασισμός επέδραμε, αλλά δεν θα περάσει. Μείνατε στους δέκτες σας. Σε λίγο… μπορεί να… Να, φτάσαν. Ακούτε τους πυροβολισμούς…
Σε γνωρίζω από την κόψη
του σπαθιού την τρομερή,
σε γνωρίζω από την όψη
που με βια μετράει τη γή.
Απ’ τα κόκκαλαβγαλμένη
των Ελλήνων τα ιερά,
και σαν πρώτα αντρειωμένη
χαίρε, ω χαίρε, Ελευθερία».
ΑΦΗΓΗΤΡΙΑ: Έτσι αγωνίστηκε ο λαός της Αθήνας κατά του δικτατορικού καθεστώτος. Έτσι αγωνίστηκε, για να μην ξανάρθει ποτέ πιά φασισμός στον τόπο μας, για μια πραγματική δημοκρατία, για εθνική ανεξαρτησία και κοινωνική προκοπή.
ΣΗΜ. Το κείμενο τούτο διαμορφώθηκε με επιμέλεια Νικ. Κατοίκου, πάνω στο «Χρονικό» που δημοσίευσε παλαιότερα στην Εφημερίδα «Το Βήμα» ο Μηνάς Παπάζογλου. Μπορούν να το χρησιμοποιήσουν, αν θέλουν, οι εκπαιδευτικοί μας στις γιορτές που οργανώνουν αυτό τον καιρό για την επέτειο της Εξέγερσης του Πολυτεχνείου.
Β’ ΤΙΜΗ ΣΤΗ ΓΕΝΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ! (σύντομη ομιλία)
Τούτη τη μέρα που σεμνά και ιερόπρεπα ανοίγει το Αρχείο της Ιστορικής Μνήμης και οι ελληνικές εποχές γεφυρώνονται και επικοινωνούν μέσα στις αγνές ψυχές, ο λόγος φαίνεται αδύναμος να εκφράσει το μεγαλείο της θυσίας. Σε μια τόσο μεστή και κορυφαία ανθρώπινη πράξη, όπως αυτή του Ελληνικού Νοέμβρη, τα λόγια μόνο σαν μια συμβολική προσφορά από λουλούδια στο Εθνικό θυσιαστήριο μπορούν να σταθούν. Επικρατεί το δέος και η σιωπηλή συναίσθηση του χρέους.
Φοβερή η ώρα της αναμέτρησης με το ανάστημα των νέων Ιερολοχιτών. Τώρα δεν μπορείς πια να λες «Πολυτεχνείο» και να μη φτάνουν στη μνήμη σου αρχαίες αρχαίες και νέες θυσίες στο βωμό του χρέους. Πρόκειται πάντα για την ίδια αρετή της νεολαίας μας, που κατά καιρούς παίρνει διάφορα ονόματα: Μαραθώνας, θερμοπύλες, Εικοσιένα, Δώδεκα, Σαράντα, Αντίσταση, Πολυτεχνείο…
Δεν είναι βέβαια τυχαίο το ότι και τον Μεγάλο Σηκωμό του Εικοσιένα τον άρχισαν νέοι σπουδαστές, που ονόμασαν τις τάξεις τους Ιερό Λόχο και θυσιάστηκαν πρόθυμα για τη Λευτεριά, Νέοι και οι δημιουργοί του «Όχι». Διαφθορά τους απέδιδαν τις παραμονές του 1940. Όταν όμως ήλθε η μεγάλη στιγμή, αυτή η συκοφαντημένη νεολαία έγραψε το Βορειοηπειρωτικό Έπος!
Αλήθεια, πόσο θα ταίριαζε μερικοί νέοι του Σαράντα και τα παιδιά τους να μη λένε τώρα τα ίδια για τα εγγόνια και τα παιδιά τους, τα παιδιά του Πολυτεχνείου! Παρεξηγημένα πάντα τα νιάτα. Μοίρα αυτού που δίνει μοίρα του πιο μεγάλου ευεργέτη και ανανεωτή της ανθρώπινης κοινωνίας. Τόσο άδικη είναι η στάση μερικών απέναντι στην «Ελπίδα του Έθνους», ώστε οι «ωραίοι νέοι μας» μετά την επιτέλεση του χρέους να χρειάζονται νέους αγώνες για την αναγνώριση και τη δικαιοσύνη.
Αυτά λοιπόν τα «Παιδιά του Πολυτεχνείου» κράτησαν στα χρόνια της εφτάχρονης Τυραννίας αναμμένη τη φλόγα της Ελευθερίας. Καταπώς γραφει ο Ποιητής, «Εβγήκανε καταμπροστά στον ήλιο με πάνω ως κάτω απλωμένη την αφοβιά, σαν σημαία… Με το μόνο πράγμα που τους είχε απομείνει: μια παλάμη τόπο κάτω από τ’ ανοιχτό πουκάμισο». Είδαμε στο Πολυτεχνείο «την αγιοσύνη της ψυχής τους».
Οι νέοι του 1973 έγιναν οι μπροστάρηδες ενός αγωνιζόμενου λαού, ένα νέο σύμβολο λευτεριάς, «καύχημα νέον». Ο ελληνικός λαός, που δεν είχε δώσει ποτέ τη συγκατάθεσή του στη Χούντα, μετά τα γεγονότα του Πολυτεχνείου είχε πια σκοτώσει μέσα του το δράκο του φόβου. Τον είχαν σκοτώσει τα παιδιά του. «Θέλει αρετήν και τόλμην η ελευθερία»!
Σήμερα η Μνήμη του Έθνους στρέφεται στην επέτειο της μεγάλης νύχτας του Πολυτεχνείου. Ώρα να αντληθούν από εκεί διδάγματα και ελπίδες. Η Πολιτεία οφείλει να προβάλλει το Μεγάλο Γεγονός με περηφάνια. Παρά τις λιγοστές εξαιρέσεις -που απλώς επιβεβαιώνουν τον κανόνα- ο λαός μας συγκινείται και παραδειγματίζεται από τη μεγάλη θυσία.
Ο μεγάλος εκείνος Έλληνας, ο Μακρυγιάννης, μας δείχνει πώς πρέπει να τιμούμε τους νεκρούς μας, λέγοντας:
«Πατρίς, να μακαρίζεις γενικώς όλους τους Έλληνες, ότι θυσιάστηκαν για σένα, να σ’ αναστήσουμε, να ξαναπειπωθείς άλλη μια φορά ελεύθερη πατρίδα. Όλους αυτούς να τους μακαρίζεις. Όμως, να θυμάσαι και να λαμπρύνεις εκείνους που πρωτοθυσιάστηκαν».
Χρέος μας λοιπόν είναι να «ευπρεπίσουμε» τους τάφους των παιδιών που τίμησαν για μιαν άλλη φορά την προγονική προσταγή: «Ελευθερία ή θάνατος».
ΖΗΤΩ Η ΓΕΝΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ!
Γ’. ΕΝΑΣ ΚΑΡΔΙΤΣΙΩΤΗΣ ΘΥΜΑΤΑΙ
Η ΣΚΗΝΗ ΤΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΠΛΑΤΕΙΑΣ
«Για μας «Παιδιά του Πολυτεχνείου» ήταν οι μαθητές μας, ήταν οι φοιτητές του 1973, που τους καμαρώναμε τότε μέσα στις τάξεις για την προκοπή τους και πλάθαμε όνειρα για τις σπουδές και τη μόρφωσή τους αυτοί που πήραν για όλη τους τη ζωή κομμάτι από την καρδιά μας οι «ωραίοι» φίλοι μας. Είναι ο Αλέκος, ο Βασίλης, ο Γιώργος, ο Λεωνίδας, ο Παύλος, ο Στέφναος η φοιτητική εκείνη παρέα, που την επαύριο των γεγονότων του Πολυτεχνείου κυνηγημένη έφτασε στην πόλη μας.’
» Θυμάμαι ζωηρά τη στιγμή που συνάντησα τα παιδιά αυτά στην Κεντρική Πλατεία. Τα αγκάλιασα. Ήταν ανήσυχα, η ματιά τους ερυνητική. Διάβασαν στα μάτια του δασκάλου τους την ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ και γέλασε το πρόσωπό τους κάτι τέτοιο περίμεναν. Δεν γινόταν λοιπόν να ήταν μόνο για τις Εκθέσεις εκείνες οι ωραίες συζητήσεις που κάναμε στα μαθήματα για τις ΙΔΕΕΣ. Ησύχασαν τα παιδιά. Τους είχαν μαλώσει, λέει, οι γονείς τους για τις «αταξίες» που έκαμαν στην Αθήνα!
» Από τότε -ώριμους- συναντώ τακτικά τους περισσοτέρους. Λέμε για τα παλαιά σχέδια και τα νέα όνειρα. Μόνο για τη ΣΚΗΝΗ ΤΗΣ ΠΛΑΤΕΙΑΣ δε λέμε τίποτε. Κι όμως, είναι η πρώτη σκηνή που έρχεται στο νού μας. Το καταλαβαίνω από το κατοπινό στέργιωμα της φιλίας μας. Εκεί στην Πλατεία είχαν μιλήσει δύο γενιές στην ίδια γλώσσα. Κορυφαία στιγμή της ζωής»!
Δ΄. ΠΕΖΑ ΚΕΙΜΕΝΑ
1. Σκέψεις του πρώην Πρωθυπουργού Παναγιώτη Κανελλόπουλου για το Πολυτεχνείο
(Από τον πρόλογο των Πρακτικών της Δίκης του Πολυτεχνείου, Εκδ. Αλκαίος)
α) Οι φοιτητές είχαν τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσουν εκρηκτικό υλικό. Αλλά δεν το έπραξαν. Διαπιστώθηκε επίσης ότι όταν πληροφορήθηκαν ότι έξω και μακριά από το χώρο τους κάποιοι (προβοκάτορες ή ανεξέλεγκτα στοιχεία) κατασκεύζαν βόμβες Μολότωφ, έσπευσαν να τις αχρηστεύσουν. Οι νέοι του Πολυτεχνείου δεν χρησιμοποίησαν μέσα υλικής βίας. Δεν θέλησαν να έχουν όπλα.
β) Οι νέοι του Πολυτεχνείου, το Νοέμβριο του 1973, ούτε είχαν προμελετήσει την εξέγερση τους ούτε θέλησαν να χρησιμοποιήσουν μέσα υλικής βίας, που το πάθος, ο ενθουσιασμός ή και η απόγνωση θα ήταν ψυχολογικά νοητό να τους κάμουν να τα χρησιμοποιήσουν. Στην ιστορία των λαϊκών εξεγέρσεων δύσκολα θα βρούμε ένα άλλο παράδειγμα τόσο θαυμαστού συνδυασμού σωφροσύνης και θάρρους.
γ) Με τι όπλα εξεγέρθηκαν; Αρκέστηκαν, με υπερκομματική αδελφική ενότητα να προτάξουν στην τυραννία γυμνά και ανυπεράσπιστα τα στήθη τους. Και κατάφεραν -αυτοί οι άοπλοι- να πραγματοποιήσουν κάτι περισσότερο από μια περιστασιακή εξέγερση· πραγματοποίησαν μια λαϊκή, μιαν εθνική Επανάσταση.
δ) Η Επανάσταση του Πολυτεχνείου πνίγηκε στο αίμα. Και όμως επικράτησε. Όσοι την κατέπνιξαν, δεν επικράτησαν. Και δεν δημιούργησαν Δίκαιο. Η κραυγή των ελεύθερων πολιορκημένων ήταν η φωνή του Δικαίου. Οι νέοι κύρωσαν άλλη μια φορά με το αίμα τους το Δίκαιο της Ελευθερίας.
2. ΘΡΗΝΟΣ ΤΗΣ ΜΑΝΑΣ ΤΟΥ ΜΥΡΟΠΑΝΝΗ
(Από Εφημερίδα της εποχής)
«Στις 18 Νοέμβρη 1973 θέλησαν να μου πάρουν ό,τι πιο πολύτιμο είχα σ’ αυτό τον κόσμο. Ένα μονάκριβο παλικάρι, που μόνο εγώ ξέρω με πόσους κόπους και θυσίες το έφτασα είκοσι χρονών. Το Παιδί μου! Από τότε η ζωή μου είναι σωστό μαρτύριο. Δεν μπορώ να κοιμηθώ τις νύχτες, γιατί δεν μπορώ να ξεχάσω πώς έφυγε το παλικάρι μου και πώς μου το κατάντησαν μέσα σε μισή ώρα. Δεν φεύγει αυτή η εικόνα από μπροστά μου ούτε μέρα ούτε νύχτα. Εχει έλθει το χαρτί του, για να παρουσιαστεί στο Ναυτικό. Μα δεν πρόλαβε -μου το σκότωσαν αυτοί που αφάνισαν τον κόσμο εφτά ολόκληρα χρόνια- αυτοί που σαν πιο φτηνό πράγμα θεωρούσαν τον άνθρωπο. Το παλικάρι μου μού λείπει κάθε μέρα και πιο πολύ. Κάπου – κάπου ακούω τη φωνή του Μιχάλη μου να μου λέει: «Μάνα, μη στενοχωριέσαι, εγώ δεν πέθανα. Το αίμα μου σας λευτέρωσε»
Η μητέρα του Μιχάλη
Μυρογιάννη (16-11-1975)».
3. Μια μάνα στο Πολυτεχνείο
Αίμα. Αίμα παντού. Στα μάρμαρα. Στους τοίχους. Στους δρόμους. Αίμα ζεστό, νεανικό. Σκουξίματα. Κραυγές. Νύχτα φρίκης.
Και συ, γαντζωμένη στα κάγκελα, γιγάντια, ένα με το χώρο. Φιγούρα απελπισίας και οδύνης. Με τη μαντίλα πεσμένη στους ώμους. Με το πρόσωπο αλλοιωμένο απ’ τον πόνο.
Είσαι σύ, Μάνα, γεννήτρα του ήρωα! Παλεύεις και συ κοντά του, δίπλα του, με ψυχή και σώμα. Μα τα σύνεργα της καταστροφής και της φωτιάς είναι για τούτη την ώρα πιο ισχυρά. Τα κορμιά πέφτουν, ο θάνατος σαρκάζει.
Και συ γαντζωμένη στα κάγκελα! Ξέρεις πως θά ‘ρθει η λευτεριά. Ξέρεις πως θα της δώσεις κι άλλες ζωές. Μα θά ‘ρθει η λευτεριά.
Εσένα, περήφανη, λεβέντισσα Μάνα, θέλω να προσκυνήσω. Εσένα που γεννάς τους ήρωες του σήμερα, του χθες και του αύριο. Εσένα που έδωσες, δίνεις και θα δίνεις το πιο πολύτιμο κομμάτι της σάρκας σου, για να γνωρίσουν οι λαοί τη λευτεριά, τη δημοκρατία, τη δικαιοσύνη, την ειρήνη. Εσένα που κάνοντας πέτρα την καρδιά σου λες: «Προχώρα, παιδί μου, κι εγώ κοντά σου»!
Εδώ Πολυτεχνείο! Εδώ η αρχή της λευτεριάς! Εδώ ο πόνος και το δάκρυ. Εδώ η λεβεντιά. Εδώ η Ιστορία. Μανάδες και γιοι στο ίδιο χρέος.
(Από Εφημερίδα της Εποχής)
4. Ο ΠΑΥΛΗΣ
Τον είδες, στρατιώτη, τον Παυλή; Δεν μπορεί, θα τον είδες. Ήταν όμορφο παλικαράκι ο Παυλής, με δυνατά, μεγάλα χέρια και πρόσωπο τόσο γελούμενο. Δεν μπορεί, θα τον πρόσεξες. Είχε μια φλόγα μες στα μάτια του, που ‘λεγες και θα κάψει όλη την αδικία του κόσμου.
Μα έκανε πολύ θόρυβο το τανκς σου, στρατιώτη, κι ίσως να μην τάκουσες εκείνο το ζήτω, μα θα τον είδες, δίχως άλλο θα τον είδες. Γιατί κι εδώ κείνη την ώρα, στρατιώτη, τάδα τα μάτια σου μες απ’ του τανκς τη σιδερένια χαραμάδα. Μόνο τα μάτια σου, τίποτ’ άλλο δεν είδα, μονάχα μια στιγμή -γιατί έφυγα γρήγορα. Μα πρόφτασα και τάδα τα μάτια σου πίσω από τη σιδερένια χαραμάδα.
Μου φάνηκαν σαν κάπως πικραμένα, κάπως κόκκινα όχι πικραμένα, μα τρομαγμένα, στρατιώτη, τα μάτια σου, πολύ τρομαγμένα.
Μα κι αν δεν τάκουσες εκείνο το ζήτω,κι αν δεν πρόσεξες τη φλόγα των ματιών του -θα τόνιωσες-, δεν μπορεί να μην τόνιωσες, καθώς περνούσαν οι ερπύστριες απάνω απ’ τον Παυλή -θα τόνιωσες- κι έτσι σαν νάδα που αναπήδησε το τανκς σου, στρατιώτη, γιατί ο Παυλής είχε γερά, μενάλα κόκκαλα ο Παυλής, κι ας ήτανε 18 χρονών μονάχα, γιατί ο Παυλής ήτανε παιδί του λαού και τούτος ο λαός έχει γερά, μεγάλα κόκκαλα, και τούτα δω τα κόκκαλά κάνουνε τα τανκς να πηδάνε στον αέρα.
Γιάννης Ρίτσος
(απόσπασμα από τις «Γειτονιές του κόσμου»)
Ε’. ΠΟΙΗΜΑΤΑ
1. 17-11-1973
Πώς κι ήρθε, θεέ μου, το κακό για τα παιδιά
Ποια απάρθενη Κλωθώ να το σχεδίασε…
Ποια αδίσταχτα χέρια ρίξανε τα βόλια;
Αλαλαγμοί και βόγγοι μέσα στη νυχτιά
Μακάβρια συναυλία σαν από την Κόλαση,
που την κρυφάκουαν οι άγγελοι και λούφαζαν.
Μα ξερριζώνεται απ’ τα στήθια η λεβεντιά;
Διαλύεται το μοσκαναθρεμμενο όνειρο;
Πέφτει το νιό θεριό που βγήκε να παλαίψη;
Πώς κ’ ήρθε, Θεέ μου, το κακό για τα παιδιά!
Απόστρεψε ως κι ο θάνατος τα μάτια του,
μη δεί τι τρομερό έμελλε να πράξει…
ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΜΑΓΓΑΝΑΡΗΣ
«Αθηναϊκή», 15-11-1974
2. ΜΙΚΡΟΣ ΤΥΜΒΟΣ
(17 Νοεμβρίου 1973)
Ξεκινώντας
δίχως τουφέκι, σπαθί, μονάχα με τον ήλιο
στο μέτωπο λάμπετε τόσο ψηλά,
που η ποίηση θα μείνει χρεώστης σας.
Υπήρξατε ήρωες και ποιητές μαζί.
Είστε το ποίημα.
Απλώνοντας το χέρι μου δεν φτάνει ως εκεί
που ωραία λουλούδια
σε υψηλό λειμώνα τις μορφές σας
λιτανεύει ο αέρας της αρετής. Ω παιδιά μου,
μπροστά σ’ αυτό το Ποίημα μετράει μόνο η σιωπή.
Το ποίημα αυτό του Νικηφ. Βρεττάκου
περιέχεται στα ΑΝΤΙΦΑΣΙΣΤΙΚΑ
’67-’74. Κ. Βαλέτα.
3. ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ
Εδώ ‘ναι ιερό προσκυνητάρι
και δεν θέλει πατηθεί,
από βάρβαρο ποδάρι,
πάρεξ όταν χαλαστεί.
Πάνω σε τούτη τη πεσμένη πόρτα
δώσαμε ξανά τον όρκο της νιότης
της ζωής, της λευτεριάς.
Τον όρκο του ονείρου της πράξης.
Γιάννης Ρίτσος
4. ΑΝΩΤΑΤΕΣ ΣΠΟΥΔΕΣ
Σταματήσανε τα μαθήματα,
να κάνουνε ανώτατες σπουδές στους δρόμους.
Οι αρχιτέκτονες χτίζουν οδοφράγματα,
οι γιατροί μαθαίνουν τον πόνο,
οι νομικοί κάνουν πρακτική εξάσκηση στο δίκιο,
οι μαθηματικοί μετρούν τις δυνάμεις,
οι μηχανικοί κατασκευάζουν χιλιόκυκλους,
οι φυσικοί ελέγχουν τη σύνθεση του αίματος,
οι ζωγράφοι, με το καβαλέτο τους στημένο μπρος στα τανκς
ζωγραφίζουν το θάνατο!
Δημήτρης Ραβάνης
5. ΣΤΟ ΔΙΟΜΗΔΗ ΚΟΜΝΗΝΟ
Βεβαίως,
είχε βεβαρυμένον παρελθόν ο Διομήδης.
Πέντε χρονών στους ώμους του πατέρα του
φώναζε για λευτεριά στην Κύπρο.
Δέκα χρονών ξυπόλυτος,
με μια φέτα ψωμί στην τσέπη,
βάδιζε στην πορεία της ειρήνης.
Στα δώδεκα ζητούσε δημοκρατία.
Στα δεκαεπτά
μ’ ένα πλακάτ στο χέρι:
Ψωμί – Παιδεία – Ελευθερία!
Δημήτρης Ραβάνης
6. ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΖΗΣΕΙΣ
Αν για να ζήσεις Λευτεριά
τροφή τις σάρκες μας ζητάς,
και για να πίνεις
αίμα και δάκρυα δικά μας θέλεις,
θα σου τα δώσουμε .
Πρέπει να ζήσεις.
Αλ. Παναγούλης
7. ΣΤΟΥΣ ΝΕΟΥΣ ΙΕΡΟΛΟΧΙΤΕΣ
Θα ‘ρχεται η Άνοιξη στον τύμβο της νιότης σας,
να σκορπά λουλούδια και χαμόγελα·
θα ‘ρχεται ο ήλιος βασιλεύοντας
να τον στεφανώνει με τις πορφύρες του·
θα ‘ρχεται η αυγή με τ’ αργυρά της δάκρυα
κι η Πούλια με τ’ ασήμια της.
Κι η νύχτα θα παίρνει τη φωνή σας
«Εδώ Πολυτεχνείο…»
και θα την εξακοντίζει στ’ ακρούρανα
των αιώνων!
Γ. Μολυβιάτης
8. Ο ΕΦΗΒΟΣ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ
Είμαι ο Διομήδης -ο έφηβος των Αθηνών,
που έβαψα με της καρδιάς μου το αίμα
την τρανή κραυγή της λευτεριάς,
τραγουδώντας την και αποχαιρετώντας.
Γιάννης Κουτσοχέρας
Αθήνα, 16 Νοεμβρίου 1973
9.ΣΤΟΥΣ ΣΚΟΤΩΜΕΝΟΥΣ ΣΠΟΥΔΑΣΤΕΣ ΤΟΥ ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ
Μάτια κλειδωμένα, χέρια παγωμένα κείτεται,
—δεκαοχτώ χρονώ ήτανε δεν ήτανε—
για να έχω εγώ πουλιά-φτερά στα χέρια μου,
και συ στο σπιτάκι σου,
μια γλάστρα με βασιλικό στο πεζουλάκι
και τα παιδιά μας ξένοιαστα να χτίζουνε το μέλλον.
Η μάνα του τον περιμένει και δεν έρχεται,
η άνοιξη του παίζει και δεν τηνε ξέρει πια.
Στις φλέβες του αίμα σταματημένο και πικρό,
γυαλί σπασμένο ο κόσμος, σωριασμένο πάνω του.
Για να έχω εγώ τον άσπρο μου ύπνο
και συ γαρίφαλο χαμόγελο στο στόμα σου,
για να ‘χουν τα παιδιά μας το δικό τους ήλιο…
Λένα Παππά
Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας
Β’ Γυμνασίου, ΟΕΔΒ, Αθήνα 1983, σελ. 105-106.
10. ΕΙΣ ΤΟΝ ΙΕΡΟΝ ΛΟΧΟΝ
Ανδρέα Κάλβου
Ας μη βρέξει ποτέ
το σύννεφον, και ο άνεμος
σκληρός ας μη σκορπίσει
το χώμα το μακάριον
που σας σκεπάζει.
Ας το δροσίζει πάντοτε
με τ’ αργυρά της δάκρυα
η ροδόπεπλος κόρη,
και αυτού ας ξεφυτρώσουν
αιώνια τ’ άνθη.
Ω γνήσια της Ελλάδος
τέκνα, ψυχαί που επέσατε
εις τον αγώνα ανδρείως,
τάγμα εκλεκτών ηρώων,
καύχημα νέον!
11. ΡΩΜΙΟΣΥΜΗ
Όταν σφίγγουν το χέρι, ο ήλιος
είναι βέβαιος για το κόσμο.
Όταν χαμογελάνε, ένα μικρό χελιδόνι
φεύγει μέσ’ απ’ τ’ άγρια γένια τους.
Όταν σκοτώνονται,
η ζωή τραβάει την ανηφόρα
με σημαίες και με ταμπούρλα.
Γιάννης Ρίτσος
ΣΤ’. ΟΙ ΝΕΚΡΟΙ ΤΟΥ «ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ»
(που έπεσαν για τη λευτεριά μας)
1. Αλέκος Σπαρτίδης 16 χρονών
2. Διομήδης Κομνηνός 17 χρονών
3. Βασιλική Μπεκιάρη 17 χρονών
4. Στέλιος Καραγιώργης 19 χρονών
5. Μιχάλης Μυρογιάννης 20 χρονών
6. Τορίλ Μαργκρέτε Έγκελον (φοιτήτρια απ’τη Νορβηγία) 21 χρονών
7. Γιώργος Σαμούρης 22 χρονών
8. Μάρκος Καραμάνης 23 χρονών
9. Νίκος Μαρκουλής 25 χρονών
10. Βασίλης Φαμέλος 26 χρονών
11. Αλέκος Καράκας 43 χρονών
12. Κυριάκος Παντελεάκης 45 χρονών
13. Σπύρος Κοντομάρης 46 χρονών
14. Γιώργος Γεριτσίδης 48 χρονών
15. Δημήτρης Παπαίωάννου 60 χρονών
16. Ανδρέας Κούμπος 63 χρονών
17. Δημήτρης Θεοδώρου
18. Αικατερίνη Αργυροπούλου
Ο Έλληνας δεν γονατίζει παρά μονάχα μπροστά στους νεκρούς του.
ΤΡΑΥΜΑΤΙΕΣ: 1.103
Τούτο το φως δεν κρύβεται,
γεγγοβολάει και δείχνει
μέσα στην πιο βαθιά νυχτιά
των δολοφόνων τα ίχνη.
Τούτο το φως δεν σώνεται,
σπαθί δεν το θερίζει·
ραντίστε τους ωραίους νεκρούς
με ανθόφυλλα και ρύζι.
Κι απέ, στεριώστε τη γροθιά
στου κόσμου το τραπέζι·
δω πέρα ο δίσκος θα κριθεί
κι αυτός που κρυφοπαίζει.
Γιάννης Ρίτσος
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΝΙΚΟΣ ΚΑΤΟΙΚΟΣ, ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ
Ακολουθήστε το tameteora.gr στο Google News!
