Του ΘΕΟΔΩΡΟΥ Δ. ΒΑΒΙΤΣΑ
Όπως είχαμε αναφέρει και σε προηγούμενο άρθρο, η συμβολή του Habermas στην επέκταση των ιδεών της Κριτικής Θεωρίας θεωρείται καθοριστική. Με τη θεωρία της «Επικοινωνιακής Δράσης» προσθέτει και εφιστά την προσοχή σε μία νέα έννοια, αυτή του βιόκοσμου, τον οποίο βιόκοσμο οριοθετεί ως τον υπερβατικό χώρο εντός του οποίου μπορεί να επιτευχθεί η διυποκειμενική συναίνεση.
Ο Habermas προτείνει, επί της ουσίας, μια νέα θέαση των κοινωνιών ως «συστημάτων» και «βιόκοσμων» ταυτόχρονα, καθώς ενστερνίζεται τον εννοιολογικό διαχωρισμό της ορθολογικοποίησης του βιόκοσμου από την αυξανόμενη συνθετότητα των κοινωνικών συστημάτων, γι’ αυτό και στοχεύει ρητά στην κατανόηση της σύγχρονης σχέσης μεταξύ μορφών κοινωνικής ενσωμάτωσης και σταδίων συστημικής διαφοροποίησης. Επιπλέον, επιχειρηματολογεί υποστηρίζοντας ότι η ενσωμάτωση της κοινωνίας λαμβάνει χώρα σε δύο διαφορετικές σφαίρες: του βιόκοσμου και του συστήματος ή της κοινωνικής και της συστημικής ενσωμάτωσης αντίστοιχα, όπου η μεν πρώτη σφαίρα, αφορά στην εναρμόνιση των προσανατολισμών του πράττειν μέσω μίας συναίνεσης η οποία είτε υφίσταται υπό τη μορφή της κανονιστικής εγγύησης του κράτους δικαίου είτε επιτυγχάνεται επικοινωνιακά μέσω του μηχανισμού της αμοιβαίας κατανόησης, η δε δεύτερη σφαίρα, αφορά στη λειτουργική δικτύωση των συνεπειών της δράσης μέσω συστημικών μηχανισμών που ρυθμίζουν και σταθεροποιούν τις μη σκόπιμες διασυνδέσεις της δράσης.
Με βάση και τα όσα προαναφέρθηκαν, μπορούμε να πούμε ότι καθίσταται σαφές πως η έννοια του «βιόκοσμου» αφορά τον υπερβατικό τόπο όπου ομιλητής και ακροατής συναντώνται, όπου μπορούν αμοιβαία να εγείρουν αιτήματα ότι τα λεγόμενά τους συμφωνούν με τον κόσμο (αντικειμενικό, κοινωνικό ή υποκειμενικό) και όπου μπορούν να ασκήσουν κριτική και να επιβεβαιώσουν αυτά τα αιτήματα εγκυρότητας, να διευθετήσουν τις διαφωνίες τους και να καταλήξουν σε συμφωνίες. Είναι, επομένως, φανερό ότι ο Habermas, εισάγοντας την έννοια του βιόκοσμου, δημιουργεί εκείνον τον υπερβατικό χώρο μέσα στον οποίο η θεωρία της «Επικοινωνιακής Δράσης» μπορεί να αξιοποιηθεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, ικανοποιώντας το αίτημα της επίτευξης διυποκειμενικής επικοινωνίας. Η θεωρία της «Επικοινωνιακής Δράσης», και η συμβολή του Habermas σε αυτή, έχει ιδιαίτερη σημασία και αποτελεί ένα ισχυρό θεωρητικό στήριγμα για τις σημερινές πολυπολιτισμικές κοινωνίες, καθώς αναδεικνύει τη βαρύνουσα σημασία της γνωριμίας του Εαυτού με τον «Άλλο», προσδίδοντας στον «Άλλο» τον ρόλο μιας υπαρξιακής αναγκαιότητας –αφού ο Εαυτός δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς τον Άλλο, και το αντίστροφο.
Κλείνοντας, θα λέγαμε ότι ο Habermas, με την έννοια του βιόκοσμου, διευρύνει την με πρακτικό τρόπο δυνατότητα επίτευξης μίας γνήσιας διαπολιτισμικής επικοινωνίας, καθώς δίνει εκείνα τα θεωρητικά εργαλεία τα οποία, εάν αξιοποιηθούν προς τη σωστή κατεύθυνση, μπορούν να οδηγήσουν σε μια βαθύτερη διυποκειμενική κατανόηση και συναίνεση του Εγώ με το Όλον.
* Ο Θεόδωρος Δ. Βαβίτσας είναι Δάσκαλος, Υπ. Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Πατρών.
Ακολουθήστε το tameteora.gr στο Google News!