Του φιλολόγου Σπυρίδωνος Βλιώρα

(http://www.vlioras.gr/1821/Stornaris5.html)

5^ο μέρος

Σημείωση: Ολόκληρο το 5^ο μέρος της δημοσίευσης θα το βρείτε σε βιβλίο που θα εκδοθεί προσεχώς. Εδώ θα δημοσιεύσουμε κάποια πρόσθετα ενδιαφέροντα στοιχεία που βρήκαμε για τον ποταμό και την περιοχή του Ασπροποτάμου καθώς και την ολέθρια εμφύλια σύρραξη Στορνάρη–Καραϊσκάκη.

Ασπροπόταμος

Περιοχή Ασπροποτάμου. Επεξεργασία χαρτογραφικών δεδομένων: Σπυρίδων Βλιώρας.

«Ὁ Ἀχελῷος,¹ ἤτοι ὁ Ἀσπροπόταμος ἢ Ἄσπρος, ὅστις λέγεται ἔτσι ἀπὸ τὶς ἄσπρες πέτρες του, τὰ ἄσπρα χαλίκια του, καὶ ὅστις ἔδωκε τὸ ὄνομά του εἰς τὴν ὀμώνυμον μεγάλην ὀρεινὴν περιφέρειαν τῆς Πίνδου τὴν περιστοιχιζομένην ἀπὸ τὰ βουνὰ τῆς Κρανιᾶς, τῆς Ἀνθούσης, τοῦ Στεφανίου, Χαλκίου καὶ Γαρδικίου, τῶν ὁποίων τὰ νερὰ μὲ νοστιμώτατες πέστροφες χύνονται εἰς αὐτόν. Πηγάζων ἐκ τῆς Πίνδου, παρὰ τὸ χωρίον Χαλίκιον, δεχόμενος τὰ ὕδατα πολλῶν παραποτάμων του καὶ διερχόμενος τὴν Αἰτωλοακαρνανίαν ἐκβάλλει εἰς τὴν θάλασσαν ὁ Ἀχελῷος οὐ μακρὰν τοῦ Μεσολογγίου.»²

Ασπροπόταμος (Arãu albu στα αρωμουνικά / βλάχικα) λέγεται ο άνω ρους του ποταμού Αχελώου, από τις πηγές του βορειοανατολικά του χωριού Χαλίκι μέχρι και το χωριό Μιρόκοβο,ⁱ όπου βρίσκονται τα σύνορα του νομού Τρικάλων.ⁱⁱ Ορισμένοι διευρύνουν λίγο ακόμη την έκταση του Ασπροποτάμου μέχρι τη γέφυρα του Κοράκου,ⁱⁱⁱ όμως στα 1823 οι ίδιοι οι Ασπροποταμίτες θεωρούσαν ότι, περνώντας τον πόρο του ποταμού έξω από το Μιρόκοβο και ευρισκόμενοι στη Μεσούντα και Αγία Παρασκευή, έβγαιναν από το αρματολίκι του Ασπροποτάμου (επομένως τέλειωνε και ο Ασπροπόταμος) και εισέρχονταν στο αρματολίκι του Ραδοβιζίου με επικεφαλής τον Γώγο Μπακόλα και τους Γωγαίους.^iv

Η λέξη Άσπρος ως όνομα ποταμού πρωτοαπαντά σε κείμενο του Κωνσταντίνου Ζʹ Πορφυρογέννητου (10^ος αιώνας) για παραπόταμο του Δούναβη.³

Ανδρόνικος Γʹ Παλαιολόγος.

Την λέξη «Ἀσπροπόταμος» ως ονομασία περιοχής, η οποία εξαρτάται εκκλησιαστικώς από την επισκοπή Σταγών, πρωτοβρίσκουμε στο χρυσόβουλο του αυτοκράτορα Ανδρονίκου Γʹ Παλαιολόγου στα 1336, με το οποίο «ανανεώνει την ισχύ και το κύρος των παλαιοτέρων χρυσοβούλων,⁴ των σχετικών με τα προνόμια και τα δίκαια της επισκοπής Σταγών».⁵

«Ἔτι δὲ εὕρομεν ἐν τῷ αὐτῷ πρακτικῷ καὶ τὰ ἐν τῇ ἐπαρχίᾳ αὐτοῦ μονύδρια, μετόχια ὄντα τῆς αὐτῆς ἁγιωτάτης ἐπισκοπῆς: ἥ τε μονὴ τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου ἡ Δούπιανη καὶ ἡ μονὴ τῆς Θεοτόκου εἰς τὸ Λιμπόχοβον καὶ ἡ μονὴ τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου εἰς τὸν Ἀσπροπόταμον ἦσαν οὕτως μετόχια ταύτης.»⁶

Ποια όμως είναι «ἡ μονὴ τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου εἰς τὸν Ἀσπροπόταμο», που είναι μετόχι της Επισκοπής Σταγών, ώστε να δούμε και ποια περιοχή ονομάζεται Ασπροπόταμος στα 1336 ή μάλλον «τέλη ιβʹ ή το αργότερο ιγʹ αιώνα, τότε που συντάχτηκε το πρακτικό»;⁷

Η λέξη «Ἀσπροπόταμος» ως ονομασία περιοχής απαντά επίσης και στην «Σιγιλλιώδη παρακέλευσιν» υπέρ της επισκοπής Σταγών του οικουμενικού πατριάρχη Αντωνίου Δʹ στα 1393: «Ὁμοίως ἀνέθηκε τῇ τοιαύτῃ ἁγιωτάτῃ ἐπισκοπῇ Σταγῶν καὶ τὸ τῆς Παναγίας μου μονύδριον τὸ εὑρισκόμενον ἐν τῷ Ἀσπροποτάμῳ, ἤγουν ἡ λεγομένη Ἄσπρη Ἐκκλησία.»⁸

Η προσθήκη «ἤγουν ἡ λεγομένη Ἄσπρη Ἐκκλησία» μάς δημιουργεί κάποιο πρόβλημα: αν η Ἄσπρη Ἐκκλησία είναι η μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου Ασπροκκλησιάς του 11^ου αιώνα,⁹ τότε αυτή δεν βρίσκεται κοντά στον Αχελώο (σημερινό Ασπροπόταμο) αλλά κοντά στον ποταμό Ίωνα (Μουργκάνη ή Μήκανη) ή τέλος πάντων στον Πηνειό και ίσως κάποιος απ’ αυτούς να λεγόταν Ασπροπόταμος τη χρονική περίοδο ανάμεσα στα έτη 1336 και 1342, που πρωτογράφτηκε η φράση αυτή,¹⁰ ή στα 1393 που υπογράφηκε από τον οικουμενικό πατριάρχη Αντώνιο Δʹ!

Το πιθανότερο είναι κάποια άλλη μονή αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου να λεγόταν Ἄσπρη Ἐκκλησιά,¹¹ εξαιτίας του λευκού εξωτερικού επιχρίσματος του ναού, «πρακτική αρκετά συνηθισμένη στους ναούς και στα τείχη κατά την Πρώιμη και Μέση Βυζαντινή περίοδο»,¹² όπως π.χ. του Χρυσίνου,¹³ του Βυτουμά, της Τζούρτζιας¹⁴ κ.ά.

Στα 1454 και στο Χάσι του Σούμπαση Αγράφων αναφέρεται κι ένας οικισμός Ασπροπόταμος, με 24 νοικοκυριά.¹⁵ Στο ίδιο Χάσι αναφέρονται ακόμη τα χωριά Άγραφα, Βραγκιανά, Χρύσοβο, Πετρίλο, Κουμπουριανά κ.ά., δηλαδή όσα βρίσκονται νοτιοανατολικά της γέφυρας του Κοράκου. Οπότε σ’ αυτή την περιοχή, ανατολικά του Αχελώου, πρέπει να τοποθετηθεί και ο καρδιτσιώτικος οικισμός Ασπροπόταμος του 1454.

Στην πρόθεση 401 της μονής Μεταμορφώσεως του Μεγάλου Μετεώρου περιέχεται ένα «πλούσιο αρχείο βαπτιστικών ονομάτων και τοπωνυμίων. Στα φύλλα της έχουν καταγραφεί τα ονόματα αφιερωτών από πολλούς οικισμούς της Θεσσαλίας, κυρίως, αλλά και της Ηπείρου, της Μακεδονίας και της Φθιώτιδας, χωρίς να λείπουν, σποραδικά, και οικισμοί άλλων περιοχών.»¹⁶ «Το μεγαλύτερο μέρος των αφιερωτών είναι της περιόδου 1520–1540».¹⁷ Στο φύλλο 55α αναφέρεται ο οικισμός «Κρανέα εἰς Ἀσπροπόταμο»,¹⁸ ενώ στο φύλλο 57α αναφέρεται ο απροσδιόριστος οικισμός «Βίλα εἰς τὸ Ἀσπροπόταμο».¹⁹

Παχώμιος Ρουσάνος.

Τον Αύγουστο του 1552 ο Ζακύνθιος ιερομόναχος Παχώμιος Ρουσάνος, σε συναξάριο του Αγίου Βησσαρίωνος που συνέγραψε διαμένων στη μονή Δουσίκου, αναφέρεται στον ποταμό (και περιοχή) Λευκοπόταμο, μια —υποθέτουμε δική του— εξελληνισμένη²⁰ λόγια εκδοχή της λέξης Ασπροπόταμος. «Ἀλλὰ τίς τὰς μετὰ ταῦτα θεαρέστους αὐτοῦ πράξεις ἐξαγγελεῖ, (…) τὰς ἐν ποταμοῖς γεφύρας; Καὶ μαρτυρεῖ εἰσέτι τούτου τὸ ἀξιόλογον ἔργον ἐν Λευκοποτάμῳ· οὕτω γὰρ παρὰ τοῖς ἐπιχωρίοις ποταμός τις ἐκ Πίνδου εἰς Αἰτωλίαν κατερχόμενος ὀνομάζεται, ὁ παρὰ ποιηταῖς ἀργυροδίνης Ἀχελῷος· οὐδεὶς γὰρ πρὸ τούτου ἐν τοιούτῳ χωρίῳ τοιούτου ἔργου ἐπεχειρήσατο διὰ τὸ ῥαγδαῖον ἐν τοῖς ὄμβροις τοῦ ῥεύματος καὶ τὸν συρφετόν.»²¹

Στην πρόθεση 421 της μονής Μεταμορφώσεως του Μεγάλου Μετεώρου «είναι καταχωρισμένα τα ονόματα αφιερωτών από πολλούς οικισμούς της Θεσσαλίας, της Ηπείρου, της Δυτικής Μακεδονίας, της Φθιώτιδας και μερικών άλλων περιοχών. (…) Οι γραφές της πρόθεσης (…) είναι πολλές, καθώς καλύπτουν πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα, από το έτος ͵ζραʹ (1592/93) μέχρι το τέλος του 19^ου αιώνα.»²² Στο φύλλο 4α κ.ε. βρίσκουμε τις καταγραφές του «ἔτους ͵ζραʹ, ἐπαρχία Σταγῶν». Εκεί συναντούμε με 3 αφιερωτές τον οικισμό Ἀσπροπόταμο²³ (φύλλο 5β²⁴), που ο εκδότης του χειρογράφου τοποθετεί στον σημερινό Νομό Τρικάλων, χωρίς όμως να προκύπτει κάτι τέτοιο από το έγγραφο.

Στα φύλλα 37β–42α της δουσικιώτικης πρόθεσης 39 των 16^ου–17^ου αιώνα «είναι καταχωρημένα τα ονόματα των αφιερωτών από 12 οικισμούς της Μητρόπολης της Λάρισας, που βρίσκονται γύρω από τον Πορταϊκό ποταμό και αποτελούν την Μαυροποταμιά. Αυτός ο γεωγραφικός όρος, τον οποίο συναντούμε για πρώτη φορά στις πηγές, δημιουργηθηκε ως αντίποδας, ασφαλώς, του Ασπροπόταμου. Οι οικισμοί της Μαυροποταμιάς είναι οι εξής: Βίτζιανα, Δούσικος, Δραμίσδι, Ζιόλι, Καλογέροι, Κούτζιανα, Λάντζου, Πόρτα Άγιος Νικόλαος, Πόρτα Παναγιά, Ράχοβο, Τίρνα και Τιχάι.»²⁵ Άρα ως Μαυροπόταμος νοείται ο Πορταϊκός.

Jacob Jonas Björnståhl.

Στα 1779 ο Σουηδός περιηγητής Ιάκωβος Ιωνάς Μπγιόρνσταλ (Jacob Jonas Björnståhl) μπερδεύει τον Πορταϊκό με τον Ασπροπόταμο²⁶ «Σήμερα άφησα το μοναστήρι του Ντούσκου. Με κατέβασαν με το δίχτυ και κατηφόρισα το βουνό του Κόζιακα για το χωρίο Πόρτα, που κι αυτό ανήκει στη μονή. Βρίσκεται μισή ώρα δρόμο μακριά, μέσα σε βαθιά κοιλάδα, κοντά σε ένα ποτάμι, με το όνομα Ασπροπόταμος, που χύνεται έπειτα στον Πηνειό και κυλάει έξω από τα Τρίκαλα.»²⁷

William Martin Leake.

Στα 1809 ο Άγγλος περιηγητής Ουίλιαμ Μάρτιν Λικ (William Martin Leake) αναφέρει τα δύο κόλια του Ασπροποτάμου: «Ο Κλινοβός και η Πόρτα αποτελούν την περιοχή που ονομάζεται Ασπροπόταμος.»²⁸

5^ο μέρος: 1823–1826: Στορνάρης και Λιακατάς στο Μεσολόγγι. Το τέλος.

1823.10–11: Φυγή Στορνάρη και Λιακατά προς Μεσολόγγι.

Οι Στορνάρης και Λιακατάς, μαζί με κάποιους πιστούς τους Ασπροποταμίτες άνδρες, συγγενείς τους και άλλους, αναχώρησαν τον Οκτώβριο του 1823 για το Μεσολόγγι. Προχωρούσαν αργά —και γι’ αυτό άργησαν να φτάσουν—, διότι είχαν μαζί τους και κοπάδια αιγοπροβάτων,²⁹ τα οποία σκόπευαν να πουλήσουν, ώστε να εξασφαλίσουν τους αναγκαίους πόρους. Στις 24 Νοεμβρίου έφτασαν στο Αιτωλικό, στο οποίο ήρθε 6 ημέρες αργότερα και ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος.

Πηγές

«Ἀναχωρήσαντες περὶ τὸν Ὀκτώβριον μῆνα (…). Περὶ τὰς 15 Νοεμβρίου, ἀναβάντες εἰς τὸν ζυγὸν Κορακοβούνι,³⁰ διήλθαμεν διὰ τοὺ βουνοῦ τῆς Χελιδόνας (…). Μόλις ἐφθάσαμεν ἐκεῖ, καὶ μᾶς ἦλθεν ἡ χαροποιὰ εἴδησις ὅτι ὁ Σκόδρας ἀποσύρθη ὅλως διόλου ἀπὸ τὸ Ἀνατολικόν, ὅτι ἀπέρασεν τὸν ποταμὸν Ἄσπρον τὴν 19^ην Νοεμβρίου 1823, ὅτι οὐδένας ἔμεινεν ὀπίσω καὶ ὅτι φεύγει μὲ μεγάλην βίαν.»³¹

«Εἰς τὰς 23 Νοεμβρίου 1823 ἐφθάσαμεν εἰς Βραχόρι, το ὁποῖον ἦτον ἔρημον εἰσέτι· εἰς δὲ τὰς 24 τοῦ αὐτοῦ εἰς Ἀνατολικόν. Τὴν 30^ὴν Νοεμβρίου εἶχεν φθάσει καὶ ὁ πρόεδρος τοῦ Βουλευτικοῦ Ἀλέξανδρος Μαυροκορδάτος.»³²

1823.11.24: Θερμή υποδοχή Στορνάρη

Αιτωλικό.

Η δημογεροντία του Αιτωλικού, οι αρχές και οι κάτοικοι της πόλης υποδέχθηκαν ενθουσιωδώς τον Στορνάρη, καθώς «τὸν ἐπρόσμεναν μὲ τὴν μεγαλυτέραν ἀνυπομονησίαν νὰ ἰδοῦν τὸν ἄνδρα, ὅστις ἐκθειάζετο ἀπὸ ὅλους ὡς ἄνθρωπος μὲ τόσας φυσικὰς ἀρετάς.»³³ Το ίδιο έγινε και στο Μεσολόγγι, όπου έλαβε μέρος στις εργασίες της Βʹ Συνέλευσης της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος, και για τον επιπρόσθετο λόγο ότι «ο Στορνάρης φημιζόταν για τις αρετές του και επιπλέον εθεωρείτο πιστός πολιτικός φίλος του Μαυροκορδάτου.³⁴ Με την παρουσία τους στο Μεσολόγγι, ο Στορνάρης και Λιακατάς, απέκρουσαν όλες τις διαδόσεις που κυκλοφορούσαν γι’ αυτούς σχετικά με το αν πήραν πατριωτικό ή όχι δρόμο στο Ασπροπόταμο.»³⁵

«Ὁ Νικολὸς Στορνάρης, διὰ τὰ καλὰ ἤθη του, αὔξανεν ἡ ὑπόληψίς του, καὶ ὁ Λὸρδ Βυρὼν καὶ Στανχὸπ³⁶ ἐπιθυμοῦσαν καθημερινῶς νὰ συνομιλοῦν μετ’ αὐτοῦ.»³⁷

Μεσολόγγι.

Πηγές

«Ἡ δημογεροντία Ἀνατολικοῦ καὶ ὅλαι αἱ ἀρχαὶ ἔδειξαν τὰς μεγαλυτέρας περιποιήσεις εἰς τὸν Στορνάρην καὶ Γρηγόρην Λιακατᾶν, νεοφανεῖς ὄντας εἰς τὸ ἔδαφος τῆς ἐλευθέρας Ἑλλάδος. Εἰς τὸ Μισολόγγι ἑτοίμασαν διὰ τὸν Νικολὸν Στορνάρην καταλύματα, καὶ τὸν ἐπρόσμεναν μὲ τὴν μεγαλυτέραν ἀνυπομονησίαν νὰ ἰδοῦν τὸν ἄνδρα, ὅστις ἐκθειάζετο ἀπὸ ὅλους ὡς ἄνθρωπος μὲ τόσας φυσικὰς ἀρετάς. Ὅλοι οἱ δημόσιοι ὑπάλληλοι καὶ οἱ πρόκριτοι ἄνδρες ἦλθαν εἰς ἐπίσκεψίν του καὶ ὅλοι ἔμειναν εὐχαριστημένοι ἀπὸ τὸ φέρσιμόν του καὶ εὐπροσηγορίαν.»³⁸

1824.01: Οικογενειακά προβλήματα Στορνάρη–Λιακατά

Οι Στορνάρης και Λιακατάς είχαν εγκαταστήσει αρχικά τις οικογένειές τους στην Κεφαλονιά, όπου όμως ξόδευαν πολλά χρήματα³⁹ και πέρασαν διάφορες περιπέτειες. Γι’ αυτό μερίμνησαν να μετεγκατασταθούν τον Ιανουάριο του 1824 στον Κάλαμο Λευκάδας,⁴⁰ όπου τις επισκέφθηκαν ένα μήνα αργότερα. Όμως η κατάσταση που δημιουργήθηκε με τον Καραϊσκάκη τούς ανάγκασε να επιστρέψουν εσπευσμένα.⁴¹

Πηγές

«Τὲς μετέφερεν εἰς ἓν μοναστήρι⁴² διὰ καλύτερα. Ἐκεῖ ἀσθένησαν ὅλες αἱ γυναῖκες, μάλιστα ἡ Εἰρήνη. Ἐδιώρισεν διδάσκαλον διὰ τὸν Εὐθύμιον καὶ Κώσταν ἁδρὰ πληρωμένον, καὶ πρὸς τοῦτο νὰ κατοικοῦν εἰς τὸ Λιξούρι.⁴³ Ἀσθένησαν καὶ τὰ παιδιά. Τέλος ἀφοῦ ἀπόκαμαν ἐξοδεύοντες εἰς ἰατροὺς καὶ λοιπά, τὲς μετακόμισεν εἰς Ἀργοστόλι. (…) Ἑβδομῆντα χιλιάδας γρόσια ὁ Νικολὸς Στορνάρης καὶ ἄλλα τόσα ὁ Γρηγόρης Λιακατᾶς εἶχαν ἐμβάσει διὰ ἐξοικονόμησίν των. (…) Τέλος ὁ Στορνάρης, ἰδὼν ὅτι ἐξώδευσαν ὅλον τὸ χρηματικὸν καὶ ὅτι ἐδανείσθησαν καὶ ἓξ χιλιάδας γρόσια ἀπὸ τὸν Καραϊσκάκην, ἐτρόμαξεν, ἐσβέσθη, ἄρχισεν νὰ κλαίγῃ πλέον ἀπὸ τὴν ἀγανάκτησίν του παραπονούμενος ὅτι εἰς αὐτὸ τὸ χρηματικὸν ἐκρέματο ὅλη ἡ ζωή του. Περιπλέον μὲ παρακαλοῦσεν⁴⁴ (…) νὰ πηγαίνω ἀμέσως καὶ νὰ τὲς μεταφέρω εἰς Κάλαμον.»⁴⁵ «Εἰς τὰς 5 Ἰανουαρίου 1824 ἐμβαρκαρησθέντες μετέβημεν μὲ μέγαν κίνδυνον εἰς Μακρυνήσι,⁴⁶ καὶ ἀπ’ ἐκεῖ εἰς Κάλαμον.»⁴⁷

«Ἀναφέρθη ὁ Στορνάρης εἰς τὴν Διεύθυνσιν καὶ ζήτησεν μίαν ἄδειαν δεκαπέντε ἡμερῶν νὰ ἀπέλθῃ εἰς Κάλαμον πρὸς τὴν φαμελιάν του μὲ τὸν Γρηγόρην Λιακατᾶν.»⁴⁸

«Ὁ Στορνάρης δὲν ᾐσθάνθη τὴν χαρὰν τῆς οἰκογένειάς του, μὴ δυνάμενος νὰ ἐξιχνιάσῃ ποῦ ἐξώδευσεν ἡ σύζυγός του τόσα χρήματα. Δεκαπέντε ἡμέρας ὁποῦ ἐστάθημεν, περισσότερον μελαγχόλησεν παρὰ ἐχάρη.»⁴⁹

1824.02–05: Απόπειρα Καραϊσκάκη να ξαναπάρει το αρματολίκι Αγράφων, αντίδραση Ελληνικής Κυβέρνησης και Λιακατά–Στορνάρη

Γεώργιος Καραϊσκάκης.

Από τον Φεβρουάριο του 1823 «ο Καραϊσκάκης αγανακτισμένος, επειδή δεν είχε αναγνωριστεί καπετάνιος των Αγράφων, καταφέρεται φανερά εναντίον του Μαυροκορδάτου, αντενεργεί στην εκστρατεία και γενικά ανακατώνει τα πράγματα στη Δυτική Στερεά Ελλάδα. Οι στασιαστικές του κινήσεις, οι απειλές και οι αριστοφάνειες βρισιές του βάζουν σε ανησυχία τους άλλους οπλαρχηγούς και τον Μαυροκορδάτο και δίνουν λαβή στους αντιπάλους του να τον κατηγορήσουν για συνεννοήσεις του με τους εχθρούς, και να τον εισαγάγουν σε δίκη.»⁵⁰

«Κατόπιν, στις 30 Μαρτίου 1824, συγκροτείται δικαστήριο⁵¹ στο Αιτωλικό από στρατιωτικούς και πολιτικούς. (…) Στις 2 Απριλίου 1824 τον κηρύσσουν ένοχο προδοσίας.»⁵²

«Την άλλη μέρα ο Καραϊσκάκης άρρωστος (…) έφευγε από το Αιτωλικό δήθεν για τον Κάλαμο, αλλ’ αυτός με τους 300 άνδρες του τράβηξε για τον Ασπροπόταμο της Πίνδου με κατεύθυνση προς το ποθητό του αρματολίκι των Αγράφων.⁵³ Όταν έφθασε έξω από το Μιρόκοβο είχε 1.500 άνδρες. Τρομαγμένοι οι αρματολοί του Ασπροπόταμου Νικολός Στορνάρης και του Κλινοβού Γρηγόρης Λιακατάς, μήπως ο Καραϊσκάκης καταλάβει τα αρματολίκια τους,⁵⁴ αφήνουν το Μεσολόγγι στις 10 Απριλίου και σπεύδουν να τον εμποδίσουν να μπει ή να περάσει μέσα απ’ αυτά. Μαζί τους έφευγε και ο Ράγκος, ο αρματολός των Αγράφων.»⁵⁵

Πηγές

«Ὁ Διευθυντὴς κοινοποίησεν ὅτι ὁ Καραϊσκάκης εἶναι ἔνοχος προδοσίας, κατὰ τὰς ἐξομολογήσεις τοῦ Βουλπιώτου. Διαδοθεῖσα ἠ φωνὴ αὕτη, ἀμέσως ὅλοι οἱ βοηθοὶ τοῦ Καραϊσκάκη ἐσυστάλθησαν, καὶ ἄκρα σιωπὴ κυρίευσεν τὸ στράτευμα, προσέχων καθεὶς νὰ ἰδῇ τὸ τέλος αὐτῆς τῆς ὑποθέσεως.»⁵⁶

«Ἡ προκήρυξις ἐξεδόθη εἰς τὰς 2 Ἀπριλίου 1824 μὲ τὰς αἰτιολογίας της. (…) Δι’ αὐτῆς διώκεται ὁ Καραϊσκάκης ὡς προδότης.»⁵⁷

«Ὁ Καραϊσκάκης ἐκήρυξεν ὅτι ἐβγαίνει τὸν ἀνήφορον κατὰ τὸ Ἀσπροπόταμον καὶ Ἄγραφα, καὶ ὅποιος θέλει λάφυρα νὰ τὸν ἀκολουθήσῃ. Ἡ φωνὴ διεδόθη, τὰ στρατεύματα ἀπλήρωτα, ἄρχισαν οἱ στρατιῶται νὰ τρέχουν σωρηδὸν πρὸς αὐτόν.»⁵⁸

«Ὁ Καραϊσκάκης, ἀφ’ οὗ ἐξῆλθεν ἀπὸ τὸ Ἀνατολικόν, ἀπεφάσισε νὰ ὑπάγῃ εἰς Ἄγραφα, διὰ νὰ δοκιμάσῃ νὰ κατασταθῇ διὰ τῶν ἰδίων του ὅπλων εἰς τὴν ἐπαρχίαν ταύτην· ἀποκρύπτων ὅμως τὸν ἀληθῆ αὐτοῦ σκοπόν, ἐκοινοποίησεν ὅτι πηγαίνει νὰ πολεμήσῃ ὅπου εὕρῃ Τούρκους, διὰ νὰ ἀποδείξῃ ψευδῆ τὰ κατ’ αὐτοῦ λεγόμενα. Οἱ λόγοι του δὲν ἐφάνησαν πιστευτοί, ἀλλὰ καὶ κανεὶς δὲν ἠμποροῦσε νὰ τὸν ἐμποδίσῃ ἀπὸ τοῦ νὰ κινηθῇ, διότι χειροπιαστὴ αἰτία δὲν ὑπῆρχε καὶ διότι εἶχεν ὄχι εὐκαταφρόνητον στρατιωτικὴν δύναμιν· μ’ ὅλον ὅτι ἦτο κατατρεγμένος ἀπὸ τὴν Διοίκησιν καὶ ἀσθενὴς εἰς τοιοῦτον βαθμόν, ὥστε δὲν ἠδύνατο, ὅταν ἐξῆλθεν ἀπὸ τὸ Ἀνατολικόν, οὐδὲ ἔφιππος νὰ σταθῇ.»⁵⁹

«Ὁ Καραϊσκάκης ἐπεθύμει νὰ κατασταθῇ εἰς Ἄγραφα· βλέπων δὲ ὅτι διὰ τῆς Διοικήσεως δὲν ἠδύνατο νὰ τὸ κατορθώσῃ, διότι πλησίον αὐτῆς ὑπερίσχυε τὸ κόμμα τῶν ἐναντίων του, ἐπροσπάθει νὰ τὸ κατορθώσῃ δι’ ὅπλων· ἀλλὰ ἐπειδὴ ὁ τότε ἀρχηγὸς τῆς ἐπαρχίας τῶν Ἀγράφων Ῥάγκος ἦτον σύμφωνος μὲ τὸν Σούλτσην Κόρτσαν, ὀθωμανὸν διοικητὴν τῶν Τρικάλων, καὶ ἦτον βέβαιον ὅτι ἤθελε λάβει συνδρομὴν παρ’ αὐτοῦ εἰς πᾶσαν ἀνάγκην, ὁ Καραϊσκάκης ἐσχεδίασε νὰ καταφύγῃ εἰς τὸν Ὀμὲρ Βριόνην, ὄντα ἐχθρὸν τοῦ Σούλτση Κόρτσα, διὰ νὰ λάβῃ συνδρομὴν παρ’ αὐτοῦ, ὥστε νὰ φέρῃ τὸν σκοπόν του εἰς ἔκβασιν. Τοιαύτας ἀνταποκρίσεις καὶ μυστικὰς συνομιλίας μετὰ τῶν Ἀλβανῶν δὲν ἔκαμεν οὔτε μόνος οὔτε πρῶτος. Πολλοὶ ἐκ τῶν Ἀλβανῶν ὑπέθαλπον καὶ ἐκαλλιέργουν τοιαύτας, διὰ νὰ ὠφελῶνται δι’ αὐτῶν εἰς τὰς παρὰ τοῦ Σουλτάνου ἐπιφερομένας κατ’ αὐτῶν ἐπιδρομὰς καὶ εἰς τὰς μεταξύ των ἔριδας.»⁶⁰

«Ὁ Καραϊσκάκης ἐπαρουσιάσθη εἰς τὸν Μαυροκορδάτον, διευθυντὴν τότε τῆς Δυτικῆς Ἑλλάδος, καὶ ἐζήτει ἐπιμόνως νὰ διορισθῇ εἰς τὴν ἐπαρχίαν τῶν Ἀγράφων, ἀλλὰ τὸ πρόβλημά του δὲν εἰσηκούσθη. (…) Κάποιος Κωνσταντῆς Βουλπιώτης ἐστάλη παρὰ τοῦ Καραϊσκάκη εἰς τὸν Ὀμὲρ πασᾶ Βριόνην διὰ νὰ τοῦ ὑποσχεθῇ ἀπὸ μέρους του ὅτι θέλει τοῦ παραδώσει τὸ Μεσολόγγιον καὶ Ἀνατολικόν.⁶¹ Ἡ ἐπιστολὴ αὐτὴ ἀπὸ μέρους τοῦ Καραϊσκάκη πρὸς τὸν Ὀμὲρ Βριόνην εἶχε γένει τωόντι. (…) Ὁ Μαυροκορδάτος καὶ ἡ παρ’ αὐτοῦ διορισθεῖσα ἐπιτροπὴ ὁμοῦ μὲ ἄλλους τινὰς τῶν ἀξιωματικῶν τοῦ στρατιωτικοῦ διεκήρυξαν προδότην τὸν Καραϊσκάκην, τοῦ ἀφήρεσαν τὸν βαθμὸν καὶ τὸν διέταξαν νὰ ἀναχώρησῃ ἀπὸ τὴν Δυτικὴν Ἑλλάδα.»⁶²

«Ὁ Στορνάρης λοιπὸν κατὰ διαταγὴν τῆς Διοικήσεως ἔμελλε νὰ παρατηρῇ τὰ κινήματά του, οἱ δὲ λοιποὶ στρατηγοὶ ἦσαν ἰδεασμένοι νὰ ἐμποδίσωσιν αὐτὸν ἀπὸ πᾶν κατὰ τῶν Ἀγράφων κίνημα, ὅταν ἤθελον ἰδεῖ ὅτι ἐπεχειρίζετό τι τοιοῦτον.»⁶³

«Ἐνῷ ἡμεῖς διετρίβαμεν εἰς τὸ Ἀνατολικόν, ὁ Καραϊσκάκης προώδευεν, μὲ ὅλην τὴν σωματικήν του ἀσθένειαν καὶ τὴν κακοπάθειαν. Δὲν ἠμπορούσαμεν νὰ σταθοῦμεν περισσότερον, διότι διευθύνετο κατ’ εὐθεῖαν εἰς Ἀσπροπόταμον. Ἔγινεν σκέψις, καὶ ἀποφάσισαν ὁ Στορνάρης καὶ Γρηγόρης Λιακατᾶ νὰ μεταβοῦν εἰς Βραχόρι, ἀπὸ ἐκεῖ νὰ παρατηροῦν τὰ κινήματα τοῦ Καραϊσκάκη.»⁶⁴

1824.04.10 κ.ε.: Στορνάρης–Λιακατάς επιστρέφουν στο Ασπροπόταμο

Με άσπρο χρώμα η πορεία του Στορνάρη και με κόκκινο η πορεία του Καραϊσκάκη. Επεξεργασία χαρτογραφικών δεδομένων: Σπυρίδων Βλιώρας.

Στις 10 Απριλίου 1824⁶⁵ οι Στορνάρης και Λιακατάς κίνησαν για τον Ασπροπόταμο, «για να φυλάξουν τα αρματολίκια τους, που πάντα τα θεωρούσαν δικά τους.»⁶⁶ Όταν έφτασαν στη γέφυρα του Κοράκου είχαν μαζί τους 1200 άνδρες.⁶⁷ Εκεί έλαβαν επιστολή του Στέριου Στορνάρη που τους πίεζε να έρθουν γρήγορα, καθώς ο Καραϊσκάκης πέρασε από το Γρεβενοσέλι και δίπλα από την Κακαρδίτσα⁶⁸ και πορεύονταν προς Γαρδίκι⁶⁹ και Μουτσιάρα.⁷⁰ Μέσα σε 24 ώρες ο Στορνάρης έφτασε στη Βιτζίστα,⁷¹ περνώντας από τα χωριά Μαρτενσκό⁷² και Βαλκάνο.⁷³ Μαθαίνοντας ότι ο Καραϊσκάκης πέρασε το γεφύρι προς το Γαρδίκι, το οποίο φύλαγαν οι συγγενείς του, άρχισε να υποπτεύεται συγγενική προδοσία.

Στη συνέχεια ο Καραϊσκάκης έστειλε την εμπροσθοφυλακή του στην Κρανιά⁷⁴ που ανήκε στο κόλι του Λιακατά.⁷⁵

Πηγές

«Εἰς Κοράκου γεφύρι ἐλάβαμεν γράμμα τοῦ Στέριου Στορνάρη, καὶ μᾶς βίαζεν νὰ καταφθάσωμεν τὸ ὀγληγορώτερον, διότι ἡ ἐμπροσθοφυλακὴ τοῦ Καραϊσκάκη προκατάλαβεν τὸ αὐτοῦ διάσελον, καὶ περνώντας ἀπάνω ἀπὸ τὰ χιόνια κατεβαίνουν εἰς τὸ Γρεβενόν.⁷⁶»⁷⁷

«Εἰς 24 ὧρες ἐφθάσαμεν διὰ τῶν χωρίων Μαρτενσκοῦ καὶ Βαλκάνου εἰς Βιτζίσταν. Αὐτοῦ ἐμάθαμεν ὅτι ὁ Καραϊσκάκης, ἀναβάς ἀπὸ τὰ ὑψηλότερα μέρη τῆς Κακαρδίτζας (Πίνδος ὄρος τὸ ὑψηλότερον), εἰσῆλθεν εἰς τὸ Γαρδίκι καὶ Μουτζιάρα, χωριὰ φυσικὰ ὠχυρωμένα· ἔπεμψεν δὲ τὴν ἐμπροσθοφυλακήν του καὶ προκατάλαβεν τὴ Βλαχοκρανιά, εἰς τὸ τμῆμα τοῦ Γρηγόρη Λακατᾶ, καὶ ὅτι οἱ συγγενεῖς τοῦ Στορνάρη ἐσυγχώρησαν εἰς αὐτοὺς τὴν διάβασίν των εἰς τὸ γεφύρι τοῦ δρόμου τοῦ Γαρδικιοῦ. Μαθόντες τούτην τὴν εἴδησιν καὶ τὴν ἀδιαφορίαν τῶν συγγενῶν τοῦ Στορνάρη, ὅλες αἱ ἐσωτερικὲς συγγενικὲς ὑποψίες καὶ ἀντενέργειες μᾶς ἦλθαν εἰς τὸν νοῦν.»⁷⁸

Οι Τούρκοι υποπτεύονται ελληνικό επαναστατικό στρατήγημα

Ο Καραϊσκάκης έστειλε επιστολή στον στρατιωτικό διοικητή Τρικάλων Σούλτζια Κόρτζια, ζητώντας του να τον βοηθήσει στο να ξαναπάρει το αρματολίκι του στα Άγραφα. Αυτός ο τελευταίος όμως θορυβήθηκε βλέποντας τόσο ελληνικό στρατό⁷⁹ να εισέρχεται στον Ασπροπόταμο, ενώ οι Τούρκοι ήταν στρατιωτικώς αδύναμοι και απαράσκευοι, και θεώρησε τις κινήσεις επαναστατικά στρατηγήματα των Ελλήνων.

«Μακάρι να γίνονταν όσα φοβόταν ο Κόρτζιας κι επιθυμούσε ο λαός της περιοχής, μόλις άκουσαν αυτήν την εκστρατεία.»⁸⁰

Μάλιστα ο Στορνάρης σκέφθηκε πως θα μπορούσαν ενωμένοι, αντί να διαγκωνίζονται για την εξασφάλιση των αρματολικιών τους, «νὰ κυριεύσωμεν τὰ Τρίκαλα ἐξ ἐφόδου καὶ νὰ κινήσωμεν ὅλον τὸν λαὸν τῆς Θετταλίας εἰς τὰ ὅπλα πρὸς τὴν Λάρισαν. Ὅλος ὁ λαὸς ἤλπιζεν ὅτι ἡ ἐκστρατεία αὕτη ἦτον συστηματικὴ⁸¹ καὶ ἦσαν πρόθυμοι πάλιν νὰ ὁπλισθοῦν, διὰ τὰ πολλὰ κακὰ ὁποῦ δοκίμαζαν ἀλλεπαλλήλως ἀπὸ τὰ στρατεύματα τῶν Τουρκῶν. Πολλοὶ πρόκριτοι ἔπεμψαν ἀνθρώπους νὰ μάθουν περὶ τοῦ ἀντικειμένου τούτου.»⁸²

Πηγές

«Ὁ Καραϊσκάκης συνεννοούμενος καὶ μὲ τὸν Ἀνδρέαν Ἴσκον, ὁ ὁποῖος τοῦ εὐκόλυνε τὴν διάβασιν, διέβη εἰς Ἀσπροπόταμον, ἐκεῖθεν ἔγραψεν εἰς τὸν ἐπίτροπον τοῦ Σούλτση Κόρτζα Ἀλβανὸν ὅτι αὐτὸς καταδιωγμένος ἀπὸ τοὺς Ἕλληνας ἔρχεται εἰς τὰ Ἄγραφα, ὅπου ἂν οἱ Τοῦρκοι συνεργήσωσι νὰ κατασταθῇ, θέλει ἀποβῇ ὠφελιμώτατος εἰς αὐτούς. Οἱ Τοῦρκοι ὄντες πολλὰ ἀδύνατοι κατ’ ἐκείνην τὴν ἐποχήν, ἔκλιναν εἰς τὸ νὰ τοῦ δώσωσι διαταγὴν νὰ κατασταθῇ καπιτάνος εἰς Ἄγραφα· ὑπώπτευον μ’ ὅλον τοῦτο ὅτι ὁ καθ’ αὐτὸ σκοπὸς τοῦ κινήματος τοῦ Καραϊσκάκη δὲν εἶναι ὁ προβαλλόμενος, ἀλλὰ ὅτι ὑποκρύπτεται τὶ στρατήγημα, τὸ νὰ προσποιῆται αὐτὸς μὲν ὅτι διώκεται, οἱ δὲ ἄλλοι, οἱ κατ’ αὐτοῦ ἐρχόμενοι, ὅτι τὸν διώκουσι, διὰ νὰ εἰσβάλωσιν ἐξαίφνης εἰς τὰ Ἄγραφα καὶ τὰ δύο κόμματα καὶ νὰ βλάψωσι τοὺς Τούρκους εὑρίσκοντες αὐτοὺς ὀλίγους καὶ ἀνετοίμους.»⁸³

«Ὁ Σούλτζιας Κόρτζα, μαθὼν ἔξαφνα τοῦτο, ζαλίσθη εὑρισκόμενος εἰς τὰ Τρίκαλα· διότι ποτὲ δὲν ἤλπιζεν, ἡμιθανὴς ὁ Καραϊσκάκης εἰς τὸν κράβατον, μὲ 1500 στρατιώτας νὰ διαβῇ τὰ πλέον ὑψηλότερα μέρη καὶ νὰ εἰσχωρήσῃ τόσον πολύ. Ἀπὸ τὸ ἄλλον μέρος ἄκουγεν τὸν Στορνάρην καὶ Γρηγόρην προχωροῦντας μὲ ἄλλους τόσους, καθὼς καὶ τὸν Ῥάγκον. Ὁ Σούλτζιας, στοχαζόμενος διὰ στρατηγήματα ὅλα ἐτοῦτα τὰ κινήματα, συμπέραινεν ὅτι ὅλα εἶναι προσποιήσεις —τάχα κυνηγοῦντες τὸν Καραϊσκάκην καὶ διώκοντές τον, αὐτὸς ἐμπρὸς καὶ ἡμεῖς κατόπι, νὰ εἰσβάλωμεν εἰς τὰ Τρίκαλα— ἐσυγκέντρωσεν ὅλην τὴν δύναμίν του εἰς Τρίκαλα, καὶ εὑρίσκετο εἰς τὸν μεγαλύτερον ἀγῶνα πῶς νὰ κάμῃ νὰ ξεσκεπάσῃ τὸ μυστικόν.»⁸⁴

«Ὁ Στορνάρης ἐπληροφορήθη τὴν ἀδυναμίαν τῶν Τουρκῶν, εἶδεν ὅμως ὅτι μία τοιαύτη ἐκστρατεία κατὰ τῶν Τρικάλων, καὶ σχεδιασμένη νὰ ἦτον, δὲν ἠμποροῦσεν νὰ γίνῃ. Παρέβλεψεν τὸ αʹ σχέδιον,⁸⁵ κατὰ τὸ ὁποῖον ζητοῦσαν νὰ προφυλάξουν τὰς ἐπαρχίας αὐτὰς ἀπὸ τὴν φθορὰν τοῦ πολέμου, καὶ ἰδοὺ ὁ Καραϊσκάκης ἀνακαλοῦσεν τὸν πόλεμον εἰς αὐτὰς μὲ τὴν δραστηριότητά του. Εἶδεν ὁ Στρορνάρης ὅτι ἡ ἕνωσίς μας ἐδύνατο νὰ προξενήσῃ μεγάλον ὄφελος, νὰ κυριεύσωμεν τὰ Τρίκαλα ἐξ ἐφόδου καὶ νὰ κινήσωμεν ὅλον τὸν λαὸν τῆς Θετταλίας εἰς τα ὅπλα πρὸς τὴν Λάρισαν.

Ὅλος ὁ λαὸς ἤλπιζεν ὅτι ἡ ἐκστρατεία αὕτη ἦτον συστηματικὴ⁸⁶ καὶ ἦσαν πρόθυμοι πάλιν νὰ ὁπλισθοῦν, διὰ τὰ πολλὰ κακὰ ὁποῦ δοκίμαζαν ἀλλεπαλλήλως ἀπὸ τὰ στρατεύματα τῶν Τουρκῶν. Πολλοὶ πρόκριτοι ἔπεμψαν ἀνθρώπους νὰ μάθουν περὶ τοῦ ἀντικειμένου τούτου.»⁸⁷

1824.04.15 κ.ε.: Κινήσεις και ενέργειες Καραϊσκάκη, Στορνάρη και Τούρκων

Έγγραφο με υπογραφές αγωνιστών. Δεύτερη η υπογραφή του Νικολού Στορνάρη και προτελευταία του Γρηγόρη Λιακατά. (Γ.Α.Κ., Αρχείο Μαυροκορδάτου, αρ. 001.224, 22.04.1824).

Στις 15 Απριλίου 1824 ο Στορνάρης έγραψε από την Βιτσίστα όπου βρισκόταν μια επιστολή στον Καραϊσκάκη, συμβουλεύοντάς τον να φανούν «ὠφέλιμοι εἰς τὸ Ἔθνος, μάλιστα περισσότερον ἐσὺ ποὺ ἐκατηγορήθης. Ἐπειδὴ εἶσαι κατάκοιτος, καὶ τρέχεις εἰς τὰ χιόνια ἀπάνω εἰς τὸ κρεβάτι καὶ ἐκ τούτου ἠμπορεῖς νὰ κινδυνεύσῃς, σὲ συμβουλεύω νὰ μείνῃς αὐτοῦ εἰς τὸ Γαρδίκι, ὁποῦ εἶσαι ἀπὸ ὅλα ἀσφαλής· βάστα μερικοὺς συντρόφους σου, τοὺς δὲ λοιποὺς στεῖλέ τους νὰ ἑνωθοῦν μὲ ἡμᾶς, νὰ ῥιχθοῦμεν μίαν νύκτα εἰς τὰ Τρίκαλα νὰ τὰ καύσωμεν, νὰ πετάξωμεν τοὺς Τούρκους ἀπὸ αὐτοῦ, νὰ τοὺς χαλάσωμεν τὴν φωλεὰν καὶ νὰ προχωρήσωμεν πρὸς τὴν Λάρισαν. Μὴ χάνωμεν αὐτὴν τὴν εὐκαιρίαν, ἀδελφέ.»⁸⁸

Σαν εξασφάλιση μάλιστα του έστειλε και τον γιο του Γιαννιό.⁸⁹

Ο Καραϊσκάκης του απάντησε αυθημερόν από το Γαρδίκι: «Ἔχει καὶ τουμπλέκια⁹⁰ ὁ ποῦτζος μου (τουρκικὰ ὄργανα τοῦ ἱππικοῦ), ἔχει καὶ τρουμπέτες (ἑλληνικὰ ὄργανα). Ὅποια θέλω θὰ μεταχειρισθῶ. Ταῦτα εἰς ἀπάντησιν τοῦ γράμματός σου.»⁹¹ Δηλαδή, προκειμένου να ξαναποκτήσει το αρματολίκι του στ’ Άγραφα, θα μεταχειριστεί οποιονδήποτε τον βοηθήσει, Τούρκο ή Έλληνα.

Κι αμέσως μετά μετέβη στην Κρανιά, την οποία βρήκε έρημη από κατοίκους και λεηλάτησε.

Στο ίδιο κλίμα ήταν και η απάντηση του Στορνάρη: «Ἐπειδὴ ἔχεις τουμπλέκια καὶ τρουμπέτες, βάστα λοιπόν, διότι ὁ ποῦτζος μας καὶ μὲ τουμπλέκια καὶ μὲ τρουμπέτες θέλει σὲ κυνηγήσει.»⁹²

Πηγές

«Ὁ Στορνάρης, θέλων νὰ ὠφεληθῇ τὸ Ἔθνος ἀπ’ αὐτὴν τὴν περίστασιν, ἔγραψεν πρὸς τὸν Καραϊσκάκην: “Ἀδελφέ μου Καραϊσκάκη, γνωρίζεις ὅτι ἤμουν καὶ εἶμαι φίλος σου. Ἐπιθύμησα καὶ ἐπιθυμῶ τὸ καλόν σου. Αὐτὴ εἶναι ἡ περίστασις ὁποῦ ἠμποροῦμεν νὰ φανῶμεν ὠφέλιμοι εἰς τὸ Ἔθνος, μάλιστα περισσότερον ἐσὺ ποὺ ἐκατηγορήθης.

Ἐπειδὴ εἶσαι κατάκοιτος, καὶ τρέχεις εἰς τὰ χιόνια ἀπάνω εἰς τὸ κρεβάτι καὶ ἐκ τούτου ἠμπορεῖς νὰ κινδυνεύσῃς, σὲ συμβουλεύω νὰ μείνῃς αὐτοῦ εἰς τὸ Γαρδίκι, ὁποῦ εἶσαι ἀπὸ ὅλα ἀσφαλής· βάστα μερικοὺς συντρόφους σου, τοὺς δὲ λοιποὺς στεῖλέ τους νὰ ἑνωθοῦν μὲ ἡμᾶς, νὰ ῥιχθοῦμεν μίαν νύκτα εἰς τὰ Τρίκαλα νὰ τὰ καύσωμεν, νὰ πετάξωμεν τοὺς Τούρκους ἀπὸ αὐτοῦ, νὰ τοὺς χαλάσωμεν τὴν φωλεὰν καὶ νὰ προχωρήσωμεν πρὸς τὴν Λάρισαν. Μὴ χάνωμεν αὐτὴν τὴν εὐκαιρίαν, ἀδελφέ. Διὰ ἀσφάλειάν σου, νὰ σηκώσῃς κάθε ὑποψίαν ἐκ μέρους μου, σοῦ στέλνω τὸν υἱόν μου Γιαννιὸν ἐνέχυρον, καὶ ἄκουσέ με, ἂν θέλῃς· εἰδὲ τοὐναντίον καὶ ἔχεις ἄλλους σκοπούς, γράψε μου πάλιν. Τῇ 15^ῃ Ἀπριλίου 1824, Βιζίτσα. Ὁ φίλος καὶ ἀδελφός. Νικολὸς Στορνάρης.”»⁹³

Τουμπλέκια.

«Ἀπάντησις τοῦ Καραϊσκάκη: “Γενναιότατε ἀδελφὲ Καπεταν–Νικόλα, ἔλαβα τὸ γράμμα σου· εἶδα ὅσα μὲ γράφεις. Ἔχει καὶ τουμπλέκια⁹⁴ ὁ ποῦτζος μου (τουρκικὰ ὄργανα τοῦ ἱππικοῦ), ἔχει καὶ τρουμπέτες (ἑλληνικὰ ὄργανα). Ὅποια θέλω θὰ μεταχειρσθῶ. Ταῦτα εἰς ἀπάντησιν τοῦ γράμματός σου. Γαρδίκι, τὴν 15^ην Ἀπριλίου 1824. Καραϊσκάκης.”»⁹⁵

«Ἐννοοῦσεν μὲ τοῦτο ὅτι μὲ ὅ,τι μέσον ἐδύνατο νὰ κυριεύσῃ τὰ Ἄγραφα ἤθελε τὸ μεταχειρισθῇ, ἢ μὲ τὸ μέσον τῶν Τούρκων ἢ μὲ τὸ μέσον τῶν Ἑλλήνων, τὰ Ἄγραφα ἐφρόντιζεν νὰ ἐξουσιάσῃ. Καὶ κινήσας εὐθὺς μετέβη εἰς Κρανιάν, ὁποῦ μὴ εὑρὼν κανέναν εἰς τὰς οἰκίας, τὴν λεηλάτησαν.»⁹⁶

Κινήσεις και ενέργειες Καραϊσκάκη, Στορνάρη και Τούρκων

Μέχρι να στείλει επιστολή και στον Σούλτζια Κόρτζια⁹⁷ ο Στορνάρης για το αγραφιώτικο αρματολίκι, ο Καραϊσκάκης μετέβη —περνώντας από τον αυχένα Cheatrã mbroastã—^* στην Καστανιά,⁹⁸ όπου συναντήθηκε με τον πολιτάρχη του Σούλτζια Κόρτζια, τον Χουσεΐν Τζιούρη, εκτοξεύοντας απειλές προς όλους: «Ἢ τὰ Ἄγραφα λοιπόν ἢ θὰ τὸ κάμω στάχτη ἀπὸ τὴν μίαν ἄκραν ἕως εἰς τὴν ἄλλην, καὶ ὁ τόπος δὲν θέλει σᾶς χωρέσει! Ὁ Χουσεΐν Τζιούρης ὄχι τὰ Ἄγραφα μόνον ὑποσχέθη ἀλλὰ καὶ τὴν Κωνσταντινούπολιν, διὰ νὰ ἐλευθερωθῇ.»⁹⁹

Βέβαια οι Τούρκοι δεν ήθελαν να του δώσουν το αρματολίκι, καθώς τον Μάιο του 1824 ο Στορνάρης έλαβε απάντηση του Σούλτζε Κόρτια, που του έγραφε: «Ἐγὼ αὐτουνοῦ (εννοεί του Καραϊσκάκη) τοῦ γύφτου καὶ τοῦ χαΐνη¹⁰⁰ δὲν τοῦ δίδω οὔτε καλύβα, ὄχι Ἄγραφα. Μόνον ἐσεῖς κοιτάξετε νὰ μὴ μὲ γελάσετε. Πολεμήσατέ τον ἐσεῖς ἀπὸ ἀπάνω, ρίξατέ τον εἰς τὸν κάμπον, καὶ τότε ἀκοῦτε τὴν νίλαν του. Ἄνθρωπον ὁποῦ τὸν κυνηγᾶ τὸ ἔθνος του, ψωμὶ δὲν τοῦ δίνω ἐγώ.»¹⁰¹

Πλόπι.

Οι άνδρες του Στορνάρη κινήθηκαν από το διάσελο του χωριού Πλόπι¹⁰² προς την Μουτσιάρα¹⁰³ κι από κει προς Τυφλοσέλι, ενώ εν τέλει ενώθηκαν με τα στρατεύματα των Σταμούλη Γάτσου και Καραταΐρη, που κι αυτοί κυνηγούσαν τον Καραϊσκάκη, στο χωριό Πίρα.¹⁰⁴

Ο Καραϊσκάκης εντωμεταξύ οχυρώθηκε στο όρος Κουρούνα,¹⁰⁵ βορειοδυτικά της Καστανιάς,¹⁰⁶ ενώ οι αντίπαλοί του ανταμώθηκαν στις 23 Απριλίου 1824 με τον Γιαννάκη Ράγκο και τους 500 άνδρες του στα περτουλιώτικα λιβάδια. Συνέπηξαν έτσι ένα υπολογίσιμο στράτευμα 2.500 ανδρών.¹⁰⁷

Οι κορυφές της Μπουντούρας (2.074 μ.) και της Βίγκας (1.300 μ.) ανάμεσα από περτουλιώτικα λιβάδια και (Άνω) Περλιάγκο.

Καθώς το στράτευμα κινούνταν προς την Καστανιά, έξω από το Περλιάγκο,¹⁰⁸ στο οποίο είχε φθάσει ο Καραϊσκάκης το προηγούμενο βράδυ, οι αντιμαχόμενοι συναντήθηκαν και αντάλλαξαν παταριές και απειλητικές επιστολές. Ο Καραϊσκάκης, που ήταν όπως είπαμε πολύ άρρωστος, «θυμωθεὶς ἐζήτησεν νὰ τὸν βάλουν εἰς τὸ κρεβάτι νὰ τὸν ἐβγάλουν εἰς ἓν ὑψηλὸν μέρος νὰ ἀγναντεύῃ.»¹⁰⁹ Η μάχη¹¹⁰ συνεχίστηκε όλη την ημέρα χωρίς απώλειες για τις δύο μεριές.

Στη συνέχεια ο Καραϊσκάκης περνάει κάθετα τον Κόζιακα και κατευθύνεται μέσω Καρβουνολεπενίτσας¹¹¹ προς τα χωριά Ντούσκο¹¹² και Πόρτα, όπου βρισκόταν ο ίδιος ο Σούλτζια Κόρτζια με το στρατό του, ενώ στα Τρίκαλα είχε παραμείνει ο Σιλιχτάρ Μπόδα.

Οι άνδρες του Καραϊσκάκη —μειωμένοι κατά 250, οι οποίοι αποχώρησαν από τις απάνθρωπες νυχτερινές διαδρομές— οδοιπόρησαν δεκάωρη νυκτερινή πορεία 50 περίπου χιλιομέτρων —μάλιστα, για να μπερδέψουν τους Τούρκους, πήγαν από την πεδιάδα κι όχι τα ορεινά περάσματα¹¹³— μέχρι το καρδιτσιώτικο χωριό Κούτσουρο,¹¹⁴ όπου αναπαύτηκαν, και στη συνέχεια μετέβησαν στην αγραφιώτικη Καστανιά.¹¹⁵

Ο Στορνάρης δεν δέχθηκε να συμπράξει με τους Τούρκους και να συνεχίσει να τον καταδιώκει —καθώς είχε ήδη αποχωρήσει από το ασπροποταμίτικο αρματολίκι—, σε αντίθεση με τον Ράγκο και τους άλλους που ακολούθησαν τον Καραϊσκάκη.

Πηγές

«Διευθυνόμενοι τὸν δρόμον τῆς Καστανιᾶς βλέπομεν ἀντικρύ μας, μέσα εἰς τοὺς θάμνους, στρατιώτας. Ὁ Καραϊσκάκης διὰ νυκτός ἔφθασεν εἰς Περνιάγκου, ὁ δὲ σκοπός του ἦτον νὰ νυκτώνῃ, ἀλλὰ καὶ νὰ ξημερώνῃ ἀλλοῦ. “Ὀγλήγορα”, λέγει ὁ Στορνάρης, “νὰ προκαταλάβωμεν τὸ διάσελον, νὰ μὴ διαβοῦν εἰς τὰ περτουλιώτικα λιβάδια, καὶ πουθενὰ δὲν δυνάμεθα νὰ τοὺς βαστάξωμεν ἔπειτα.” Ἐπιστρέφουν οἱ στρατιῶται, τρέχουν, προκαταλαμβάνουν τὴν θέσιν ἐκείνην, ἐφθάσαμεν καὶ ἠμεῖς. Εἴδαμεν ἀντικρὺ εἰς μίαν χούνην ἐλατώδη τοὺς καπνούς· ἐκαταλάβαμεν τὴν τοποθέτησίν των. Ἀμέσως ὁποῦ ἐσυνάχθημεν ὅλοι, τοὺς εἰδοποιήσαμεν μὲ μίαν παταργιὰν ντουφέκια, διὰ νὰ ἐννοήσουν τὴν δύναμίν μας. Ὁ Καραϊσκάκης ἀκούσας τὴν παταργιάν, ἀνταποκριθεὶς μὲ ἄλλην, μᾶς γράφει: “Εἰς ἐλόγου σας ὁποῦ ῥίχνετε τὴν παταργιὰν εἰς τὴν ῥάχην. Τί σᾶς χρειάζεται ἡ παταργιά, κερατάδες, ἢ θέλετε νὰ γυρίσω ὀπίσω νὰ κάψω ἐσᾶς καὶ τὰ παιδιά σας; Νὰ γκρεμνισθῆτε ἀπὸ αὐτοῦ, νὰ μὴ σᾶς πάρῃ ὁ διάολος. Ὄχι ἄλλο. Γεώργιος Καραϊσκάκης” Ἀπόκρισις: “Κερατᾶ, ὅλοι νὰ σοῦ γαμήσωμεν τὸ κέρατο. Τί παντυχαίνεις, μὲ καυχησίματα πολεμᾶς νὰ φοβερίζῃς; Αὐτοῦ ὁποῦ ἐμβῆκες, δὲν μᾶς γλυτώνεις. Στορνάρης, Ῥάγκος.”»¹¹⁶

«Ἐν τοσούτῳ, οἱ μὲν πολεμοῦντες μακρόθεν ὅλην τὴν ἡμέραν, (…) καὶ ἡ ζημία ὅλη ἦτον δύο πληγωμένοι ἀπὸ ἡμᾶς ἐλαφρά, καὶ ἴσως κανένας ἀπὸ ἐκείνους. Ἀποσύρθημεν καὶ ἡμεῖς καὶ αὐτὸς τὸ ἑσπέρας νὰ ξαποστάσωμεν.»¹¹⁷

«Ὁ Καραϊσκάκης δὲν καρτέρεσεν, παρὰ σχίζει τὸν Κόζιακαν, καὶ ἀπὸ τὰ δυσβατότερα μέρη κατεβαίνει εἰς τὴν Καρβουνολεπενίτζαν, εἰς τὸν Ῥιζόν. Ἐκεῖ σταμάτησεν ὀλίγον, παράγγειλεν νὰ ἀφήσουν τὰ ζῷα ὅλα ἴσια ἀπὸ τὸν κάμπον, διαβαίνει ἀπὸ τὴν ἄκραν τοῦ χωριοῦ Ντούσκου καὶ τῆς Πόρτας.»¹¹⁸

«Ἐκεῖ ἐνῷ ἐπροχώρουν πῆρεν ἕνα ντουφέκι φωτιά· ἐφοβήθη τὸ στράτευμα· ὀπισθοδρόμησαν μερικοί, ἀνακατώθηκαν. Ἐφώναξεν ὁ Καραϊσκάκης: “Δὲν εἶναι τίποτες, ὠρὲ Ἕλληνες πουτζαράδες, τίποτες δὲν εἶναι!” Ἄκουσαν τὸν θόρυβον οἱ ἐκεῖ φυλάσσοντες Τοῦρκοι, ἐξύπνησαν· ἐκεῖ ἦτον ὁ ἴδιος ὁ Σούλτζιας. Ἐκτύπησαν τὰ τουμπλέκια, ἐτοιμάσθησαν, πλὴν κανένας δὲν ἐβγῆκεν, ἀπὸ τὸν φόβον του, ἔξω.¹¹⁹ Ὁ Καραϊσκάκης, ὁδοιπορῶν ὅλην τὴν νύκτα ξημέρωσεν εἰς τὸ Κούτζορον, κὶ ἐκεῖ ἀνάπαυσεν τὸ στράτευμά του. Ἀπὸ τὸ συμβὰν τῆς νυκτὸς ἀποσπάσθησαν ἕως 250 ἄνδρες, οἵτινες κατ’ ὀλίγον ἤρχοντο καὶ ἐνώνοντο μὲ ἡμᾶς. Καὶ τοῦτοι ἦσαν ὅλοι ξένοι καὶ ἀσυνήθιστοι ἀπὸ νυκτερινὰς ὁδοιπορίας. Αὐτοὶ μᾶς διηγοῦντο τὴν σκληρότητα¹²⁰ τοῦ ἀνδρός, τὴν ἐπιμονὴν ὁμοῦ καὶ τὴν δεινήν του θέσιν ἀπὸ τὴν ἀσθένειάν του. Ὁ Καραϊσκάκης, τέλος πάντων, ὁ ἐπιχειρηματίας,¹²¹ ἐμβῆκεν εἰς τὰ Ἄγραφα, καὶ ἐζάλισεν καὶ τὸν Ῥάγκον, καὶ τοὺς πολίτας, καὶ τὸν Σούλτζιαν.¹²² Ὁ Ῥάγκος δὲν ἔβλεπεν πῶς νὰ ἐκδικηθῇ. Ὁ Στορνάρης ἦτον ἐνωχλημένος, διατὶ νὰ ἐνεργήσῃ ὁ Ῥάγκος νὰ πηγαινοέρχωνται Τοῦρκοι εἰς τὸν στρατόν μας. Ὁ Ῥάγκος, ζητῶν τὸν Στορνάρην νὰ τὸν ἀκολουθήσῃ εἰς τὰ Ἄγραφα, δὲν ἠθέλησεν αὐτός λέγων ὅτι: “Μὲ Τούρκους μαζὶ δὲν πηγαίνω νὰ πολεμήσω. Ἂν τὸν πολεμούσαμεν μοναχοί μας ἕως νὰ τὸν διώξωμεν, καλῶς, εἰδὲ μὲ Τούρκους δὲν ἀνακατώνομαι.¹²³” “Ἔ, καπετὰν Νικολό”, τὸν λέγει, “καὶ μὲ Ἐβραίους θέλει ἐνωθῶ νὰ τὸν διώξω, τὸν κερατᾶ.” “Κάμε ὅπως θέλεις”, τὸν λέγει ὁ Στορνάρης.»¹²⁴

«Ὁ Ῥάγκος ἀφοῦ διὰ πολλῶν τρόπων ἐπροσπάθησε ν’ ἀποδείξῃ εἰς τοὺς Τούρκους ὅτι ὁ Καραϊσκάκης εἶναι τῷ ὄντι κατατρεγμένος ἀπὸ τὴν Διοίκησιν τῆς Δυτικῆς Ἑλλάδος καὶ ὅτι τὰ κινήματά του ταῦτα εἶναι ἔργα ἀπελπισίας, μόλις τελευταῖον τοὺς ἔπεισε νὰ μὴ δεχθῶσι τὸ πρόβλημα τοῦ Καραϊσκάκη, ἀλλ’ ἐκ συμφώνου νὰ τὸν πολεμήσωσι καὶ νὰ τὸν καταστρέψωσιν. Ἐνῷ λοιπὸν ὁ Καραϊσκάκης εἶχε τοποθετηθῇ εἰς τὸν Κόζιακα τοῦ Ἀσπροποτάμου, ἐπῆγε κατ’ αὐτοῦ ὁ Νικολὸς Στορνάρης, ὁ Λιακατᾶς, ὁ Ῥάγκος καὶ ἄλλοι τινὲς καὶ τὸν ἐπολέμησαν. Ἡ μάχη δὲν εἶχε σημαντικὰ ἀποτελέσματα οὔτε διὰ τὸ ἓν μέρος οὔτε διὰ τὸ ἄλλο. Ἰδὼν ὅμως ὁ Καραϊσκάκης ὅτι ἐκεῖ ἤθελεν ἀποκλεισθῇ, ἀνεχώρησε κρυφίως τὴν νύκτα· καὶ ἐπειδὴ εἶχε μάθει ὅτι ὁ Σούλτσης Κόρτσας μὲ χιλίους περίπου Τούρκους εἶχε προκαταλάβει τὰς Πόρτας, ὅπου ἦτον ἡ πιθανωτέρα διάβασις αὐτοῦ, κατέβη εἰς τὴν πεδιάδα τοῦ μολαλικίου, ὅπου δὲν ἐπιθανολογοῦσαν ποτὲ οἱ Τοῦρκοι ὅτι ἦτο δυνατὸν νὰ καταβῇ, καὶ ἐμβῆκεν εἰς τὴν ἐπαρχίαν τῶν Ἀγράφων καταδιωκόμενος καὶ ἀπὸ Τούρκους καὶ ἀπὸ Ἕλληνας.»¹²⁵

1824.06: Φυγή του Καραϊσκάκη στην Πελοπόννησο

Τελικά ο κυνηγημένος Καραϊσκάκης αναγκάστηκε να ζητήσει εγγράφως —αλλά μάταια— συγνώμη από τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, και στις 25 Ιουνίου 1824 κατέφυγε στο Ναύπλιο,¹²⁶ όπου η Κυβέρνηση του αναγνώρισε όλους τους βαθμούς και τα αξιώματά του.

Πηγές

«Ὁ Καραϊσκάκης μετέβη εἰς τὴν ἐπαρχίαν Καρπενισίου. (…) Ἀφ’ οὗ ἡσύχασεν ὀλίγον εἰς Καρπενίσιον, ἔγραψεν εἰς τὸν Μαυροκορδάτον ἀπολογούμενος τρόπον τινὰ καὶ ζητῶν συγχώρησιν.¹²⁷ Ἀλλ’ ἐπειδὴ δὲν ἦτο πλέον ἐπίφοβος καὶ ἐπειδὴ ἑπόμενον πολλά ὅλοι οἱ ἐνάντιοι του καὶ πρὸ πάντων ὁ Τσόγκας καὶ Ῥάγκος, οἱ ὁποῖοι δι’ ἀλλεπαλλήλων γραμμάτων ἐβίαζον τὸν Μαυροκορδάτον ὄχι μόνον νὰ μὴν τοῦ δώσῃ τὴν συγχώρησιν, ἀλλὰ μάλιστα καὶ νὰ τὸν κατατρέξῃ, ὅσον τὸ δυνατὸν σκληρότερα, ἐστάθη ἀδύνατον νὰ ἐπιτύχῃ τὴν συγχώρησιν. Βλέπων λοιπὸν ὅτι δὲν ἦτον δυνατὸν νὰ ὑπάρξῃ μεταξὺ τοσαύτης ἐναντιότητος καὶ ἀπὸ μέρους τῶν στρατηγῶν καὶ ἀπὸ τὴν ἰδίαν διοίκησιν τῆς Δυτικὴς Ἑλλάδος, ἀπεφάσισε νὰ ἀναχωρήσῃ ἀπὸ αὐτὰ τὰ μέρη, μετέβη δὲ εἰς Ναύπλιον, ὅπου τότε ἡ Διοίκησις, καταβαλοῦσα τοὺς ἐναντιωθέντας εἰς τὴν στερέωσιν αὐτῆς Πελοποννησίους, εἶχε κατασταθῇ ἰσχυρά.»¹²⁸

Μεταστροφή Καραϊσκάκη

Προσωπογραφία του Γ. Καραϊσκάκη από τον Καρλ Κρατσάιζεν (λιθογραφία επιχρωματισμένη με το χέρι, Μουσείο Φιλελληνισμού).

Παρακολουθήσαμε μια μεταβατική περίοδο της ζωής του Καραϊσκάκη (αλλά και των υπολοίπων κλεφταρματολών αλλά και απλών κατοίκων), που αναλύεται εμβριθώς στο πρόσφατα εκδοθέν βιβλίο του καθηγητή του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου Διονύση Τζάκη.¹²⁹ Οι άνθρωποι της περιόδου αυτής προσπαθούν να προσαρμοστούν στην νέα πραγματικότητα που δημιούργησε η Ελληνική Επανάσταση. «Πρόκειται για μεγάλης κλίμακας ανακατατάξεις στην οργάνωση των σχέσεων εξουσίας που συνέβησαν με διαφορετικό τρόπο, ρυθμό και ένταση στη διάρκεια της Επανάστασης. Στην περιδίνηση αυτής της κοσμογονίας βρέθηκαν όλοι οι οπλαρχηγοί, αλλά η πορεία τους δεν ήταν παρόμοια.»¹³⁰

Μεταξύ 1822 και 1824 βλέπουμε «την προοδευτική μεταμόρφωση του Καραϊσκάκη από κλεφταρματολό που αγωνίζεται για τον “τόπο” του σε πρότυπο του στρατιωτικού αρχηγού που υπακούει στην εθνική διοίκηση και πολεμά για την κοινή πατρίδα. (…) Η αλλαγή της στάσης ήταν τόσο απότομη και ριζική, όπως αυτή του Σαούλ σε Παύλο».¹³¹

Το εκφράζει άλλωστε και με δικά του ωραία λόγια ο συνειδητοποιημένος πια Καραϊσκάκης: «Στὴ σκηνὴ αὐτὴ ἔτυχε νὰ εἶναι κὶ ὁ ἄρχοντας Ὑδραῖος Βασίλης Μπουντούρης κὶ εἶπε στὸν Καραϊσκάκη: “Δὲν ἔκαμες ὡς τώρα ὅσο ἔπρεπε τὸ χρέος σου στὴν πατρίδα, Καραϊσκάκη· ὁ Θεὸς νὰ σὲ φωτίσῃ νὰ τὸ κάμῃς ἀπὸ δῶ κὶ ὀμπρός.” “Δὲν τ’ ἀρνιῶμαι”, ἀποκρίθηκε ὁ Καραϊσκάκης. “Ὅταν θέλω, γίνομαι ἄγγελος, κὶ ὅταν θέλω, γίνομαι διάβολος. Ἀπὸ τώρα ἔχω σκοπὸ νὰ γίνω ἄγγελος.»¹³²

Γιάννης Ψυχοπαίδης, Γεώργιος Καραϊσκάκης (λεπτομέρεια).

Βέβαια, αν από τον Φεβρουάριο ως τον Μάιο του 1824 Στορνάρης, Καραϊσκάκης και λοιποί Έλληνες δεν αναλώνονταν σε εμφύλιες μεταξύ τους διαμάχες αλλά ενωμένοι πολεμούσαν τους Τούρκους, ο ιστορικός ρους θα μπορούσε να αποβεί διαφορετικός για την περιοχή μας και την επιτυχία της σύνολης Ελληνικής Επανάστασης.

Η ιστορία όμως δεν γράφεται με “αν”, οπότε ας ξαναγυρίσουμε στα ιστορικά γεγονότα και συμβάντα.

1824.11: Μετάβαση Στορνάρη–Λιακατά προς Μεσολόγγι

Μνημείο προς τιμήν του Νικολού Στορνάρη στον «Κήπο των Ηρώων» στο Μεσολόγγι. Φωτογραφία Σπυρίδωνος Βλιώρα, 30.07.2021.

(…)

Τη συνέχεια της δημοσίευσης θα τη βρείτε στην έντυπη έκδοση της καλαμπακιώτικης εφημερίδας Τα Μετέωρα (13.08.2021) καθώς και σε βιβλίο που θα εκδοθεί προσεχώς.

Υποσημειώσεις

Ακολουθήστε το tameteora.gr στο Google News!