ΗΛΙΑ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ, ΦΙΛΟΛΟΓΟΥ
«Το γήρασμα του σώματος και της μορφής μου
είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι.
Δεν έχω εγκαρτέρησι καμιά»
(Κ. Καβάφης)
Δεν γνωρίζω αν ο ποιητής μέσα από αυτόν τον σπαρακτικό μονόλογό του ήθελε να αποδώσει τη φθορά του χρόνου και τη δυσμορφία του σώματος των γηρατειών (αναμενόμενη άλλωστε) ή τις επιπτώσεις που αυτά επιφέρουν στην ψυχοσύνθεση του ανθρώπου. Σίγουρα η μελαγχολία είναι διάχυτη τόσο από τις «πληγές» που φέρνει ο χρόνος στο σώμα μας όσο και στα συναισθήματά μας. Και το πρόβλημα δεν είναι μόνο αισθητικό – αν κι αυτό πλήγωνε ιδιαίτερα τον αλεξανδρινό ποιητή – αλλά και ψυχολογικό. Τι μάς λυπεί περισσότερο στα γηρατειά; Αυτά που χάσαμε και χάνουμε καθημερινά – ο χρόνος τρέχει και βαραίνει πιο πολύ τους ηλικιωμένους – ή αυτά που δεν προλάβαμε να ζήσουμε και τώρα βιαζόμαστε να ζήσουμε;
Και μπορεί ο Καβάφης στην «πληγή από φρικτό μαχαίρι» να βρήκε ως φάρμακο την τέχνη της Ποιήσεως που τόσο πιστά υπηρέτησε και τον βοήθησε να εξωτερικεύσει τις φιλοσοφικές τους ενατενίσεις και υπαρξιακούς του προβληματισμούς «νάρκης του άλγους δοκιμές, εν φαντασία και Λόγω». Οι άλλοι, οι «κοινοί θνητοί» ζώντας την πεζή καθημερινότητα και τη μελαγχολία που σκορπά «το γήρασμα του σώματος και της μορφής» ποιο φάρμακο μπορούν να βρουν για «να μη νιώθεται η πληγή» έστω και για λίγο;
Το μετέωρο βήμα των Ηλικιωμένων
Σήμερα 1η Οκτωβρίου, Παγκόσμια Ημέρα των Ηλικιωμένων, ποιες σκέψεις και ποιες λέξεις στριφογυρίζουν στο μυαλό όλων εκείνων που σχηματικά ανήκουν σε αυτήν την ομάδα; Έχουν σημείο αναφοράς το παρελθόν μέσα από τη λειτουργία της μνήμης ή πλέκουν τον ιστό αυτών που θέλουν να ζήσουν στο υπόλοιπο του χρόνου τους; Σίγουρα το παρελθόν και οι θύμησες διαπερνούν κάθε στιγμή της ζωής τους και άλλοτε λειτουργούν ως βάλσαμο κι άλλοτε ως τυραννική υπενθύμιση πως έμειναν πολλά ακόμη για να γνωρίσουν και να ζήσουν.
«Οι σκέψεις σας και τα λόγια μου είναι κύματα μιας σφραγισμένης μνήμης που κρατάει ενθύμια από το παρελθόν μας»
(Χαλίλ Γκιμπράν)
Αλήθεια ποιος κλάδος της επιστήμης μπορεί να καταγράψει όλες αυτές τις σκέψεις των Ηλικιωμένων; Ποιος «σοφός» μπορεί να συμβουλέψει για τον τρόπο με τον οποίον πρέπει να θεραπεύσουν τη μελαγχολία για «το γήρασμα του σώματος» και να υπερβούν το καβαφικό «Δεν έχω εγκαρτέρησι καμιά». Υπάρχει κατάλογος τέτοιων συνταγών ή κάθε ηλικιωμένος συνιστά και μία ξεχωριστή περίπτωση;
Τι μπορείς, όμως, να προτείνεις σε ανθρώπους που νιώθουν πως δεν μπόρεσαν ή δεν πρόλαβαν να ζήσουν και να γνωρίσουν όσα ήθελαν; Τι να προτείνεις σε ανθρώπους που βλέπουν πως ο χρόνος ζωής τους ακουμπά τα όριά του και οι δυνάμεις τους λιγοστεύουν; Τι να προτείνεις σε ανθρώπους που βιάζονται να ζήσουν πιο έντονα αυτά που δεν μπόρεσαν στη νιότη τους; Τι να προτείνεις σε ανθρώπους που τώρα αναγνωρίζουν το λάθος τους και δεν μπορούν να το διορθώσουν; Και πώς να ακυρώσεις τις νουθεσίες της λογικής σου, της «ψεύτρας» που έφραζε το πάθος για ζωή με το «Αύριο. Έχεις πολύν καιρό»;
Ο Κ. Καβάφης περιέγραψε με απόλυτη ενάργεια όλα τα παραπάνω αναδεικνύοντας το μετέωρο βήμα των Ηλικιωμένων που ζώντας το παρόν ατενίζουν με μελαγχολία το μακρύ παρελθόν και με αγωνία το σύντομο μέλλον.
«Και μες στων άθλιων γηρατειών την καταφρόνεια
σκέπτεται πόσο λίγο χάρηκε τα χρόνια
που είχε και δύναμη και λόγο, κ’ εμορφιά…
Και συλλογιέται η Φρόνησις πως τον εγέλα∙
και πως την εμπιστεύονταν πάντα – τι τρέλλα!»
Διδαχές για τη ζωή…
Ο Άγγλος συγγραφέας Καρλάϋλ παλιότερα είχε προτείνει ως διδαχή κάτι σχετικό για τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να διαχειριζόμαστε το χρόνο μας στα διάφορα στάδια της ζωής. Διδαχές που ακουμπούν την καθημερινότητά μας αλλά και την τέχνη περί του βίου:
«Ο άνθρωπος θα πρέπει να περνάει το πρώτο μέρος της ζωής του συνδιαλεγόμενος με τους νεκρούς, το δεύτερο με τους ζωντανούς και το τρίτο με τον εαυτό του».
Ο καθένας θα μπορούσε να δώσει διαφορετική ερμηνεία για την πρότασή του. Μπορεί να συμφωνήσει ή και να διαφωνήσει. Ή και να αντιπροτείνει κάτι άλλο. Εξάλλου, όπως προείπα, ο κάθε άνθρωπος και η ζωή του συνιστούν μία ξεχωριστή περίπτωση. Οι γενικεύσεις στις προτάσεις περί της τέχνης του βίου είναι επικίνδυνες και αναποτελεσματικές.
Ο Αντρέ Μωρουά – Γάλλος λογοτέχνης και ακαδημαϊκός – προβαίνει σε μία εξειδίκευση της προτροπής του Καρλάϋλ. Ειδικότερα τονίζει για κάθε μέρος – στάδιο της ζωής:
«Το πρώτο μέρος της ζωής θα πρέπει να αφιερώνεται στη μελέτη των μεγάλων αντρών του παρελθόντος, της ζωής τους και των συγγραμμάτων τους. Πρόκειται για τους ανθρώπους που έχουν διαπλάσει τη σκέψη μας, έκτισαν τον πολιτισμό μας και μας χάρισαν τη γλώσσα μας.
Στο δεύτερο μέρος της ζωής πολλά είναι εκείνα, που μπορούμε να μάθουμε από τους ζώντες με το να συμμεριζόμαστε την πείρα των άλλων. Από τη μελέτη των σκέψεων και του τρόπου ζωής των άλλων μπορούμε να ζυγίζουμε, να συγκρίνουμε και να καταλήγουμε σε χρήσιμα συμπεράσματα για τη δική μας τη ζωή.
Ας μη χάνουμε την ευκαιρία να μαθαίνουμε από τους μεγάλους άντρες της σήμερον. Καλό είναι να γνωρίζεται κανείς με τους πολιτισμούς του παρελθόντος, αλλά ακόμη καλύτερα είναι να κτίζει το σημερινό πολιτισμό και να προσπαθεί να καταλάβει και να εφαρμόζει τις νέες ιδέες.
Η τρίτη περίοδος… του διαλόγου με τον εαυτό μας… αφορά την προχωρημένη ηλικία. Στην πραγματικότητα το γήρας αρχίζει τη στιγμή που βρίσκει κανείς πως είναι αναγκαίο, λόγω κόπωσης ή προτίμησης, να αποχωρήσει από τον ενεργό βίο και να αφήσει τους νέους να αναλάβουν. Έρχεται εποχή που χάνει κανείς το ενδιαφέρον του στην αγάπη. Σε ποια ηλικία; «ως μπορώ να το ξέρω», απάντησε η Κα ντε Μέττερνιχ, «είμαι μόλις 78 ετών!».
Οι τρεις περίοδοι της ζωής δεν ξεχωρίζουν η μία από την άλλη, αλλά αλληλοσυνδέονται και φωτίζουν η μία την άλλη. Τα μελετηρά νιάτα προπαρασκευάζουν το έδαφος για τα ευτυχισμένα γεράματα».
«Αν ο θεός μου χάριζε ένα κομμάτι ζωής…»
Ίσως, όμως, οι πιο συγκλονιστικές συμβουλές για όλους μας και όχι μόνον για όσους βρίσκονται στην «έξοδο» της ζωής και του χρόνου είναι η αποχαιρετιστήρια επιστολή του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες λίγο πριν τον θάνατό του. Μία επιστολή που συνιστά μία διαχρονική παρακαταθήκη για όλους τους ανθρώπους. Λόγια και διδαχές που θα μπορούσε ο καθένας να εξωτερικεύσει ως απόσταγμα σοφίας για τη ζωή.
«Αν ο Θεός ξεχνούσε για μια στιγμή ότι είμαι μια μαριονέτα φτιαγμένη από κουρέλια και μου χάριζε ένα κομμάτι ζωή, ίσως δεν θα έλεγα όλα αυτά που σκέφτομαι, αλλά σίγουρα θα σκεφτόμουν όλα αυτά που λέω εδώ. Θα έδινα αξία στα πράγματα, όχι γι’ αυτό που αξίζουν, αλλά γι’ αυτό που σημαίνουν.
Στο μικρό παιδί θα έδινα φτερά, αλλά θα το άφηνα να μάθει μόνο του να πετάει. Στους γέρους θα έδειχνα ότι το θάνατο δεν τον φέρνουν τα γηρατειά αλλά η λήθη. Έμαθα πως όλοι θέλουν να ζήσουν στην κορυφή του βουνού, χωρίς να γνωρίζουν ότι η αληθινή ευτυχία βρίσκεται στον τρόπο που κατεβαίνεις την απόκρημνη πλαγιά. Έμαθα πως ο άνθρωπος δικαιούται να κοιτά τον άλλον από ψηλά μόνο όταν πρέπει να τον βοηθήσει να σηκωθεί. Είναι τόσα πολλά τα πράγματα που μπόρεσα να μάθω από σας, αλλά δεν θα χρησιμεύσουν αλήθεια πολύ, γιατί όταν θα με κρατούν κλεισμένο μέσα σ’ αυτή τη βαλίτσα, δυστυχώς θα πεθαίνω.
Υπάρχει πάντα ένα αύριο και η ζωή μας δίνει κι άλλες ευκαιρίες για να κάνουμε τα πράγματα όπως πρέπει, αλλά σε περίπτωση που κάνω λάθος και μας μένει μόνο το σήμερα, θα ‘θελα να σου πω πόσο σ’ αγαπώ κι ότι ποτέ δεν θα σε ξεχάσω.
Το αύριο δεν το έχει εξασφαλίσει κανείς, είτε νέος είτε γέρος. Σήμερα μπορεί να είναι η τελευταία φορά που βλέπεις τους ανθρώπους που αγαπάς. Γι’ αυτό μην περιμένεις άλλο, κάν’ το σήμερα, γιατί αν το αύριο δεν έρθει ποτέ, θα μετανιώσεις σίγουρα για τη μέρα που δεν βρήκες χρόνο για ένα χαμόγελο, μια αγκαλιά, ένα φιλί και ήσουν πολύ απασχολημένος για να κάνεις πράξη μια τελευταία τους επιθυμία. Κράτα αυτούς που αγαπάς κοντά σου, πες τους ψιθυριστά πόσο πολύ τους χρειάζεσαι, αγάπα τους και φέρσου τους καλά, βρες χρόνο για να τους πεις «συγνώμη», «συγχώρεσέ με», «σε παρακαλώ», «ευχαριστώ» κι όλα τα λόγια αγάπης που ξέρεις.
Κανείς δεν θα σε θυμάται για τις κρυφές σου σκέψεις. Ζήτα απ’ τον Κύριο τη δύναμη και τη σοφία για να τις εκφράσεις. Δείξε στους φίλους σου τι σημαίνουν για σένα».
Ο Καβάφης στον δραματικό μονόλογό του στα «Κεριά» διατυπώνει την πιο αισιόδοξη πλευρά της ζωής του (ίσως να είναι και η μοναδική) διδάσκοντας ταυτόχρονα για τον τρόπο διαχείρισης του παρελθόντος (τα σβησμένα κεριά).
«Εμπρός κυττάζω τ’ αναμμένα μου κεριά»
“ΚΕΡΙΑ – ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΒΑΦΗΣ”
Ακολουθήστε το tameteora.gr στο Google News!
