Επιμέλεια Νικολάου Κατοίκου
Στο σημερινό δημοσίευμα παρουσιάζω 21 γνώμες (ηθικές, φιλοσοφικές, κοινωνικές, παιδευτικές, πολιτικές και άλλες) του «Φυσικού Φιλοσόφου» Δημόκριτου του Αβδηρίτη (π. 460 – π. 370 π.Χ.), γνωστού ως θεμελιωτή τής «ατομικής θεωρίας».
Ο Δημόκριτος προεξέτεινε τις φυσικές και κοσμολογικές δοξασίες τού δασκάλου του Λεύκιππου (β΄ μισό τού 5ου π.Χ. αιώνα). Θεωρούσε ότι η Φύση συγκροτείται από άπειρα και άτμητα σωματίδια, τα «άτομα», που κινούνται μέσα σε ένα άπειρο κενό, θεωρία που επιβεβαιώνεται με τα σημερινά επιστημονικά και τεχνολογικά μέσα.
Άξιο προσοχής είναι το ότι ο Δημόκριτος, όπως και όλα τα μεγάλα πνεύματα της Αρ-χαίας και της σύγχρονης εποχής, συνδυάζει πολυσχιδή σοφία, έτσι που μας εντυπωσιάζουν ακόμη και σήμερα οι υψηλές και πρωτοποριακές συλλήψεις του όχι μόνο στη Φιλοσοφία, αλλά και γενικά στη ζωή.
Δυστυχώς, μόνο αποσπάσματα μας έχουν σωθεί από το γραπτό έργο τού Δημόκριτου, όπως και από εκείνο και των άλλων «Προσωκρατικών Φιλοσόφων». Τα 21 αποσπάσματα, που παραθέτω σήμερα σε κείμενο Αρχαίο και σε δική μου μετάφραση, είναι παρμένα από το «Λεξικόν τής Προσωκρατικής Φιλοσοφίας», έκδοση της Ακαδημίας Αθηνών (1994, σελ. 1-427).
Η μνημειώδης αυτή έκδοση πραγματοποιήθηκε με την πολύχρονη εργασία ειδικών ερευνητών υπό την εποπτεία τών Ακαδημαϊκών Ιω. Θεοδωρακόπουλου, Ε. Παπανούτσου, Κων. Τρυπάνη και Κων. Δεσποτόπουλου. Περιλαμβάνει σε αλφαβητισμένα λήμματα όλα τα αποσπάσματα (fragmenta) 24 Προσωκρατικών Φιλοσόφων, από τους οποίους στο ευρύ κοινό γνωστοί είναι οι εξής: Θαλής, Αναξίμανδρος, Αναξιμένης, Ηράκλειτος, Παρμενίδης, Ζήνων ο Ελεάτης, Αναξαγόρας και Πυθαγόρας.
ΤΑ 21 ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΥ
(Επιλογή και μετάφραση Νικ. Κατοίκου)
1. «Αγαθόν δε ου το μη αδικείν, αλλά το μη εθέλειν (αδικείν)», Δημοκρίτου απόσπασμα 69.
– Αληθινή αρετή δεν είναι απλώς το να αποφεύγεις την αδικία, αλλά κυρίως το να μην την επιθυμείς καν.
2. «Όπερ μάλιστα την αρετήν συνέχει, το αιδείσθαι», Δημ. 179.
– Εκείνο που περισσότερο από όλα τα άλλα συγκρατεί την αρετή, είναι η αιδώς (ο σεβασμός, ο αυτοσεβασμός, η συστολή για αποφυγή κακής πράξης).
3. «Αληθομυθέειν χρεών (εστιν), ου πολυλογέειν», Δημ. 225.
– Έχουμε χρέος να αληθολογούμε και όχι να πολυλογούμε.
4. «Αλογιστίη μη ξυγχωρέειν ταίσι κατά τον βίον ανάγκαις», Δημ. 289.
– Είναι αφροσύνη να μη συμβιβάζεται κανείς με τις πρακτικές ανάγκες τής ζωής.
5. «Αμαρτίης αιτίη η αμαθίη του κρέσσονος», Δημ. 83.
– Αιτία σφάλματος είναι η αμάθεια του ισχυροτέρου.
6. «Κρέσσον τα οικήια ελέγχειν αμαρτήματα ή τα οθνεία», Δημ. 60.
– Είναι καλύτερα να αποδοκιμάζουμε τα δικά μας σφάλματα παρά τα ξένα.
7. «Ο μεν επιτυχών γαμβρού εύρεν υιόν, ο δε αποτυχών απώλεσε και θυγατέρα», Δημ. 272.
– Όποιος πέτυχε καλόν γαμπρό, είναι σαν να βρήκε γιό, ενώ όποιος απέτυχε σε αυτό, είναι σαν να έχασε και τη θυγατέρα του.
8. «Γνώμης δύο εισίν ιδέαι, η μεν γνησίη, η δε σκοτίη», Δημ. 11.
– Υπάρχουν δύο είδη γνώσης, η αληθινή (σαφής) και η ανακριβής (ασαφής).
9. «Η εν δημοκρατίη πενίη τής παρά τοις δυνάστησι (δυνάσταις) καλεομένης ευδαιμονίης τοσουτόν εστίν αιρετωτέρη, οκόσον (οπόσον) ελευθερίη δουλείης», Δημ. 251.
– Η φτώχεια (που παρατηρείται) μέσα στο δημοκρατικό πολίτευμα είναι τόσο προτιμότερη από τη δυναστική «ευδαιμονία», όσο (προτιμότερη είναι) η ελευθερία από τη δουλεία.
10. «Μηδέ υπέρ τε δύναμιν αιρείσθαι τού εωυτού και (υπέρ) φύσιν», Δημ. 3.3.
– Να μην προβαίνεις σε επιλογές που ξεπερνούν τη δύναμή σου και τη φύση.
11. «Ελπίδες μεν των ορθά φρονεόντων εφικταί, αι δε των αξυνέτων αδύνατοι», Δημ. 58.
– Οι ελπίδες τών συνετών είναι πραγματοποιήσιμες, ενώ εκείνες τών ασυνέτων ουτοπικές.
12. «Ευδαιμονίη ουκ εν βοσκήμασιν οικεί ουδέ εν χρυσώ. ψυχή οικητήριον δαίμονος», Δημ. 171.
– Η ευτυχία δεν κατοικεί στα ζώα που βοσκούν, ούτε στον χρυσό. ενδιαίτημα του Θεού (που είναι πηγή τής ευτυχίας) είναι η ψυχή (του ανθρώπου).
13. «Πάντων κάκιστον η ευπετείη παιδεύσαι την νεότητα. αύτη γάρ εστιν ή τίκτει τάς ηδο-νάς ταύτας, εξ ών η κακότης γίγνεται», Δημ. 178.
– Το χειρότερο στοιχείο στην εκπαίδευση της νεολαίας είναι η ευκολία. διότι αυτή γεννάει εκείνες τις ηδονές, από τις οποίες προέρχεται η κακία.
14. «Ούτε τέχνη ούτε σοφίη εφικτόν, εάν μη μάθη τις», Δημ. 59.
– Έξω από τη μάθηση δεν μπορεί κανείς να γίνει κάτοχος της Τέχνης ή της Επιστήμης.
15. «Το αεί μέλλειν ατελέας ποιεί τας πρήξιας», Δημ. 81.
– Οι συνεχείς αναβολές οδηγούν σε ατελείς πράξεις.
16. «Ανθρώποισι των αναγκαίων δοκεί είναι παίδας κτήσασθαι», Δημ. 278.
– Η απόκτηση παιδιών φαίνεται στους ανθρώπους ότι είναι κάτι το ηθικώς αναγκαίο.
17. «Κρέσσονές εισιν αι των πεπαιδευμένων ελπίδες ή ο των αμαθών πλούτος», Δημ. 185.
– Οι ελπίδες των μορφωμένων είναι πιο σημαντικές από τον πλούτο τών αμαθών.
18. «Σοφίη άθαμβος αξίη πάντων», Δημ. 216.
– Η ήρεμη σοφία έχει καθολική αξία.
19. «Ανδρί σοφώ πάσα γη βατή», Δημ. 247.
– Στον σοφό άνθρωπο είναι προσιτή κάθε χώρα.
20. «Άνθρωποι τύχης είδωλον επλάσαντο πρόσφασιν ιδίης αβουλίης», Δημ. 119.
– Οι άνθρωποι επινόησαν τη θεά τύχη, για να δικαιολογούν τη δική τους απερισκεψία..
21. «Φειδώ τοι χρηστή. εν καιρώ δε και δαπάνη», Δημ. 229.
– Η φειδωλή (λελογισμένη) χρήση είναι ωφέλιμη. στον κατάλληλο χρόνο (ωφέλιμη είναι) και η δαπάνη.