Σπ. Βλιώρας: Πρόταση για ανάπλαση της κοίτης του Πηνειού από Καλαμπάκα μέχρι Τρίκαλα

Καθώς το έτος που διανύουμε είναι εκλογικό, τόσο σε εθνικό όσο και σε αυτοδιοικητικό επίπεδο, βλέπουμε και θα συνεχίσουμε να βλέπουμε διάφορα κείμενα για τις διεργασίες (φανερές και παρασκηνιακές) που γίνονται για την ανάδειξη των υποψηφίων δημάρχων, συμβούλων κ.λπ.

Αυτό που γενικά δεν βλέπουμε είναι να δημοσιεύονται κείμενα ουσιαστικά για το πώς ονειρεύεται κάποιος να εξελιχθεί η πόλη του, τι αλλαγές ή ουσιαστικές προτάσεις πρέπει να γίνουν, ώστε να βελτιωθεί η ποιότητα ζωής των κατοίκων της.

Ένα τέτοιο όνειρό μου, μια πρόταση, θα καταγράψω στις γραμμές που ακολουθούν. Αφορά τον Πηνειό ποταμό.

 ¹

Ο Πηνειός,² που στα πρώτα 34 χιλιόμετρα λέγεται Μαλακασιώτικος, ενώ στα υπόλοιπα 201 χιλιόμετρα, από το Μουργκάνι περίπου και κάτω, λέγεται (κυρίως) Πηνειός ή Σαλαβριάς, «ἔχει τὰς πηγάς του ἐπὶ τοῦ Πίνδου, νοτιότερον τοῦ Ζυγοῦ τοῦ Μετσόβου, ἔνθα ὑπό τινα κορυφήν, τὴν πάλαι μὲν Ποῖον, νῦν δὲ Ῥόναν καλουμένην, ἀναβλύζει πηγὴ διαυγεστάτων ὑδάτων (…) Κάτω τῆς συμβολῆς ταύτης φέρει κατὰ πρῶτον ὁ ποταμὸς τὸ ὄνομα Σαλαμβρία, ὅπερ καὶ παραμένει αὐτῷ μέχρι τῶν ἐκβολῶν. Μεγεθυνθεὶς δὲ ἐκ τῶν ὑδάτων τούτων καὶ παραῤῥέων τοὺς βράχους τῶν Μετεώρων, εἰσέρχεται ἐκ τοῦ ἀνωτέρου καὶ ὀρεινοῦ εἰς τὸν μέσον αὐτοῦ ῥοῦν εἰς τὴν θεσσαλικὴν πεδιάδα, (…) ἐκβάλλων (…) εἰς τὸν Θερμαϊκὸν Κόλπον παρὰ τὸ χωρίον Τσιαγιάζι.»³

Επεξεργασία χαρτογραφικών δεδομένων: Σπυρίδων Βλιώρας.

Το όνειρο και η συνακόλουθη πρότασή μου είναι τα εξής: Στα 30 περίπου χιλιόμετρα ροής του ποταμού από την Καλαμπάκα μέχρι τα Τρίκαλα να γίνουν εργασίες διευθέτησης της κοίτης του (π.χ. εκβάθυνση) και να δημιουργηθεί στη μία όχθη του (ή και στις δύο, μελλοντικά) ένας διακριτός πεζόδρομος και ποδηλατόδρομος, ώστε να μπορεί κάποιος να κατευθυνθεί πεζή ή εποχούμενος σε ποδήλατο από τη μία πόλη ως την άλλη.

Η διαδρομή θα μπορούσε να δενδροφυτευτεί και να έχει ανά ικανά διαστήματα χώρους ξεκούρασης, με παγκάκια, πινακίδες με πληροφοριακό υλικό για αξιοθέατα και σημεία ενδιαφέροντος κ.λπ.

Το σημαντικό όμως είναι πως θα μπορούσαν να αναδειχθούν πολλά αξιοθέατα και επισκέψιμα σημεία ανά την διαδρομή. (Δεν είναι ανάγκη να διανύσει κάποιος όλη τη διαδρομή, αλλά μπορεί να επισκεφθεί κάποιο ή κάποια από τα ενδιάμεσα σημεία). Η κατασκευή του ποδηλατοδρόμου / πεζοδρόμου θα μπορούσε να λειτουργήσει έτσι ως «μοχλός πίεσης», ώστε να διαμορφωθούν κατάλληλα και να αναδειχθούν και τα σημεία αυτά, που θα περιγράψω παρακάτω.

Φωτογραφία Σπυρίδωνος Βλιώρα, 19.02.2023.

Το πρώτο τέτοιο σημείο και η (ας πούμε σε πρώτη φάση) αρχή της διαδρομής θα μπορούσε να είναι η γέφυρα της Διάβας (39.701256, 21.602940) και το πλατανόδασος στα νοτιοδυτικά της (πέριξ της θέσης 39.692724, 21.608523), το οποίο θα μπορούσε να διαμορφωθεί σε θαυμάσιο πάρκο αναψυχής και άθλησης, ένα στολίδι για την περιοχή, με ωραία θέα προς τα Μετέωρα, από σκουπιδότοπος και εγκαταλειμμένο που είναι τώρα.

Φωτογραφία Σπυρίδωνος Βλιώρα, 19.02.2023.

Η επόμενη στάση θα μπορούσε να γίνεται, οπωσδήποτε, στο εκπληκτικής ομορφιάς γεφύρι της Σαρακίνας,⁴ που πρόσφατα ανακαινίστηκε (θέση 39.669117, 21.633119). Στη νότια πλευρά του θα μπορούσε να υπάρχει και πινακίδα με πληροφοριακό υλικό για την ιστορία του καθώς και φωτογραφία και του όμορφου καταρράκτη της Κόντενας,⁵ που βρίσκεται ενάμισι περίπου χιλιόμετρο στα (νοτιο)δυτικά του.

Φωτογραφία Σπυρίδωνος Βλιώρα, 19.02.2023.

Φωτογραφίες Σπυρίδωνος Βλιώρα, 11.05.2020.

Στην ίδια θέση θα μπορούσε να παρέχεται πληροφοριακό υλικό για το φυλάκιο του αρχαίου Αιγινίου (ή κάστρο της Αγίας Παρασκευής, όπως ενίοτε αναφέρεται), το οποίο βρίσκεται δύο χιλιόμετρα βορειοδυτικότερα και χρησίμευε για τον έλεγχο των διερχομένων στρατιωτών ή άλλων και την ειδοποίηση των κατοίκων του Αιγινίου και της Φαλώρειας, που πρέπει να είχαν εγκαταστήσει «προῦῤῥα κοινὰ» (κοινά φυλάκια).

Φωτογραφία Σπυρίδωνος Βλιώρα, 19.02.2023.

Ασφαλώς, επίσης θα πρέπει να οδηγείται ο περιηγητής και στον ναό Αγίων Αποστόλων Σαρακίνας του οποίου το «ἅγιον βῆμα ἐγεγόνη ἐπὶ ἔτους ͵ζριγʹ (1604/5)».⁶

Ενδεχομένως από κει και κάτω θα μπορούσε να κινείται ο ποδηλατόδρομος / περιπατητική διαδρομή στη δυτική πλευρά του ποταμού, τουλάχιστον σε αρχική φάση, μέχρι στην πλήρη ανάπτυξη να γίνει και από τις δύο όχθες.

Επόμενη στάση στο σημείο 39.646966, 21.636749, όπου σχετική πληροφοριακή πινακίδα θα πληροφορεί τον οδοιπόρο / ποδηλάτη για το όμορφο και ιστορικό κονάκι⁸ της Περιστέρας⁹ στα ανατολικά του και θα τον προτρέπει να το επισκεφθεί, καθώς και για το (αρχικά) φυλάκιο της Φαλώρειας στα δυτικά, που βρίσκεται συνήθως στη βιβλιογραφία ως κάστρο του Βυτουμά.

Επεξεργασία χαρτογραφικών δεδομένων: Σπυρίδων Βλιώρας.

Εννοείται πως η κατασκευή του ποδηλατοδρόμου / περιπατητικής διαδρομής που εισηγούμαστε θα αποτελέσει μοχλό πίεσης για επισκευαστικές και άλλες εργασίες στήριξης στο κονάκι της Περιστέρας, που τόσο εγκληματικά αφήνεται στη μοίρα του, παρά τις απέλπιδες προσπάθειες του τοπικού συλλόγου.

Ενώ σε ανάλογη περίπτωση το κονάκι του Γιδά στην Αλεξάνδρεια Θεσσαλονίκης εντάχθηκε στα 11 μνημεία και τόπους πολιτιστικής κληρονομιάς υπό απειλή στην Ευρώπη για το 2023 και αναμένεται να γίνουν εργασίες συντήρησης, αποκατάστασης και ανάδειξης με ευρωπαϊκά κονδύλια¹⁰ (που στη συγκεκριμένη περίπτωση βρέθηκαν!).

Νοτιότερα, θα μπορούσε να δημιουργηθεί στάση στο σημείο 39.634381, 21.632891, καθώς στη δυτική πλευρά του ποταμού βρίσκεται ο λόφος Σκούμπος,¹² επί του οποίου βρισκόταν η αρχαία Φαλώρεια, «η πρώτη πόλη της Θεσσαλίας που βρίσκεται στη δεξιά όχθη του Πηνειού για όποιον έρχεται, όπως ο Ρωμαίος στρατηγός Τίτος Φλαμινίνος το 198 π.Χ., από τη διάβαση του Ζυγού. Αυτός λεηλάτησε και έκαψε την πόλη μετά από σκληρή μάχη, χωρίς να μπορεί να τον εμποδίσει η μακεδονική φρουρά του Αιγινίου, επειδή ακριβώς ανάμεσά τους βρισκόταν ο Πηνειός».¹³

Επισκέψιμο θα μπορούσε να είναι και το παρακείμενο ιδιωτικό οινοποιείο, καθώς η ανάπτυξη που θα έρθει με τις παρεμβάσεις που εισηγούμαστε θα βοηθήσει πολύ και τις ιδιωτικές επιχειρήσεις που ήδη υφίστανται ή αναμένεται να δημιουργηθούν.

Επεξεργασία χαρτογραφικών δεδομένων: Σπυρίδων Βλιώρας.

Στο σημείο 39.569571, 21.662643 θα μπορούσε να δημιουργηθεί στάση με πινακίδα που θα παρέχει πληροφοριακό υλικό για το Καστρί Προδρόμου, όπου υπήρχε (σύμφωνα με μελέτη που ετοιμάζουμε για δημοσίευση) «χωρίον ὁ Κόζερος»,¹⁴ και μάλιστα λίγο νοτιότερα από το σημείο εκείνο έφταναν τα όρια της επισκοπής Σταγών στα 1163 και εντεύθεν.

Δεν θ’ αναφέρουμε άλλες λεπτομέρειες για την πορεία της διαδρομής μέχρι τα Τρίκαλα. Σίγουρα η κύρια αυτή διαδρομή θα μπορούσε να εξακτινώνεται μελλοντικά προς παρακείμενα χωριά ή να περνάει από μέσα τους, εντάσσοντάς τα έτσι στον τουριστικό / περιηγητικό χάρτη και στα εξ αυτού απορρέοντα οφέλη.

Θα μπορούσε ακόμη με κάποιο τρόπο να ενώνεται με ανάλογη διαδρομή δίπλα στον Πορταϊκό ή να συνεχίζει (μελλοντικά) από τα Τρίκαλα προς την Καρδίτσα ή / και τη Λάρισα, εντασσόμενη έτσι σε μια διαθεσσαλική υπερδιαδρομή ποδηλατοδρόμων και πεζοδρόμων. Μελλοντικά επίσης θα μπορούσε να επεκταθεί προς το Μουργκάνι, δίνοντας πληροφορίες, ανάμεσα στα άλλα, και για το μεσαιωνικό πλινθοκεραμείο¹⁵ που τόσο ανεύθυνα αφέθηκε να θαφτεί κάτω από τον αυτοκινητόδρομο Ε₆₅, για τις γαλαρίες της σιδηροδρομικής γραμμής των αρχών τού 20^ού αιώνα και τη χρήση τους κατά την Γερμανική Κατοχή και αργότερα, μέχρι στα 1974, κ.λπ.

Με την ολοκλήρωση ενός τέτοιου έργου, τα οφέλη που θα προκύψουν θα είναι πολλά: Από σκουπιδότοπος και περιοχή που την «κρύβουμε» η όλη έκταση των παρεμβάσεων που περιγράφουμε θα μπορούσε να μεταμορφωθεί σε κόσμημα, σε πόλο έλξης.

Μέσα στο ποτάμι επίσης θα μπορούσαν να αναπτυχθούν κι άλλες δραστηριότητες, σε κάποιες περιόδους του έτους που έχει πολύ νερό, π.χ. κανόε–καγιάκ, ράφτινγκ κ.λπ., ενώ κρίνοντας από τις πολλές εταιρείες ενοικίασης ποδηλάτων στην Καλαμπάκα σε αλλοδαπούς περιηγητές και από την ευρεία χρήση του τροχήλατου αυτού μέσου στα Τρίκαλα, πιστεύουμε πως πολύς κόσμος θα κάνει χρήση των διαδρομών που προτείνουμε.

Ένα άλλο όφελος θα είναι η προστασία του ποταμού από την παράνομη απόρριψη σ’ αυτόν στερεών και υγρών λυμάτων, καθώς οι πολλοί πλέον διερχόμενοι απ’ όλο το μήκος του ποταμού θα αντιλαμβάνονται αμέσως την παρανομία από την επίπτωσή της στο ποτάμι και θα προσπαθούν με κάθε τρόπο να την αποτρέψουν.

Και το κόστος; Δεν θα είναι τεράστιο;

Καταρχάς πρέπει να εκδηλώσει η τοπική κοινωνία τη βούλησή της για τη δημιουργία ενός τέτοιου έργου και να στηρίξει μια τέτοια προσπάθεια. Γνωρίζουμε πολύ καλά πως χρήματα υπάρχουν και σε εθνικό και σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, αλλά δεν δίνονται έτσι απλά, για να ρίχνονται σε βαρέλι δίχως πάτο ή σε τσέπες ημετέρων. Χρειάζεται όραμα, συμπόρευση της τοπικής κοινωνίας, και προπαντός μελέτες ολοκληρωμένες που θα κατατεθούν εκεί που πρέπει¹⁶ και με τις κατάλληλες επαφές, συνεργασίες και συνέργειες θα προωθηθούν προς έγκριση και επίτευξη.

Και φυσικά, θα ήταν δυνατόν το όλο έργο να γίνει τμηματικά, εκμεταλλευόμενοι στην αρχή και υπάρχοντες δρόμους και μονοπάτια, ώσπου να ολοκληρωθεί το ενιαίας αισθητικής σύνολο έργο.

Θα μπορούσε κάποιος να εκφράσει την ευλογοφανή αντίρρηση: ρε φίλε, αυτό είναι το πρώτο έργο που υπάρχει ανάγκη να γίνει στην Καλαμπάκα και την γύρω περιοχή; Αφού ξεκαθαρίσω πως —λόγω χαρακτήρα και ψυχοσύνθεσης κυρίως!— δεν θα είμαι ούτε πρόκειται να είμαι υποψήφιος σε τοπικό ή ευρύτερο επίπεδο, θα απαντήσω: θα επανέλθω και με άλλα που (κατά τη γνώμη μου) πρέπει να γίνουν στην Καλαμπάκα και τον Δήμο Μετεώρων!¹⁷

ΥΓ₁

Καλό θα ήταν το κείμενο αυτό να έρθει εις γνώσιν της Περιφέρειας Θεσσαλίας και του Δημάρχου Τρικκαίων, καθώς μου φαίνεται πιθανότερο από κει να αναληφθεί μια τέτοια πρωτοβουλία προς υλοποίησή του, αν και από τα Τρίκαλα προς την Καλαμπάκα έχει (μεγάλη) ανηφόρα¹⁸ με υψομετρική διαφορά 100 περίπου μέτρων!

ΥΓ₂

Στην εικονογράφηση βοηθηθήκαμε από πρόγραμμα τεχνητής νοημοσύνης…!

Chat GPT

Καθώς έχω αρχίσει να χρησιμοποιώ εδώ και καιρό το ChatGPT ακόμη και στις επιστημονικές μου μελέτες (!☺!), ιδού μια απάντησή του σε σχετική ερώτηση:

• Is it possible to build a cycle path and pedestrian path from Kalabaka to Trikala, next to the Pinios river?

It is possible to build a cycle path and pedestrian path from Kalabaka to Trikala, next to the Pinios river, but it would require careful planning and investment in infrastructure.

In recent years, there has been increased interest in developing cycling and pedestrian infrastructure in Greece, and there have been a number of initiatives to create new paths and improve existing ones. However, it would be necessary to identify the exact route that the path would follow, taking into account factors such as the topography of the area, the existing road network, and any ecological or cultural considerations.

The cost of constructing a cycle path and pedestrian path of this scale could be substantial, and it would require the cooperation of multiple stakeholders, including local authorities, landowners, and environmental groups. It is important to note that such a project would likely require a significant investment of time and resources to plan and implement, but it could have significant benefits for both locals and tourists, providing a safer and more sustainable way to travel between the two towns.

Βιβλιογραφία

1. Βλιώρας ³2022 (ετυμολογικά): Σπυρίδων Βλιώρας, «Ετυμολογικές τοπωνυμικές περιπλανήσεις», www.academia.edu/45027724, Καλαμπάκα ³2022 (καʹ–ιαʹ–͵βκβʹ), σελ. 34 (=Τα Μετέωρα, 1385 (05.02.2021) 18–19, 1387 (19.02.2021) 23)
2. Βλιώρας ²2022 (Ορφανοϊωάννης): Σπυρίδων Βλιώρας, «Από τον Ορφανοϊωάννη του 14^ου αιώνα στον Αρφαντογιάννη τού σήμερα. Η “κεφαλή” Σταγών Θεόδωρος Ορφανοϊωάννης», https://www.academia.edu/87347191, Καλαμπάκα 2022.10, σελ. 60 (=Τα Μετέωρα, 1473 (14.10.2022) 20–21, 1474 (21.10.2022) 22).
3. Βλιώρας ²2022 (πλινθοκεραμοποιείο): Σπυρίδων Βλιώρας, «Ερωτήματα για την τύχη του μεσαιωνικού πλινθοκεραμοποιείου Καλαμπάκας», https://www.academia.edu/80852055, Καλαμπάκα ²2022, σελ. 12 (=Τα Μετέωρα, 1455 (20.06.2022) 21).
4. Γεωργιάδης 1880: Νικόλαος Γεωργιάδης, Θεσσαλία, ἐκ τοῦ τυπογραφείου Ἑρμοῦ, Ἀθῆναι 1880, σελ. 352.
5. Γκούμας 2019: Νικόλαος Γκούμας, Τα πέτρινα κονάκια των δράκων της Θεσσαλίας, Μνημεία νεότερης πολιτιστικής κληρονομιάς (ταξιδευτές πολιτισμού), Αθήνα 2019, ISBN 978-618-00-0857-9, σελ. 162.
6. Μπακόλας 2023: Νίκος και Γιώργος Μπακόλας, «Το «Κονάκι του Γιδά» ανάμεσα στα υπό απειλή μνημεία της Ευρώπης», εφ. Τα Μετέωρα, 27.01.2023 (=εφ. Ναυτεμπορική, 26.01.2023).
7. Παπαζήσης 1997: Τριαντάφυλλος Παπαζήσης, «Πολιτιστικός Τουριστικός Οδηγός επαρχίας Καλαμπάκας (Ιστορία, αρχαιότητες, μνημεία, διαδρομές)» Τρικαλινό Ημερολόγιο, 16 (1997) 1–658.
8. Σοφιανός 2004: Δημήτριος Σοφιανός, Η Επισκοπή Σταγών. Σύντομο ιστορικό διάγραμμα, εκδ. Ιεράς Μητροπόλεως Σταγών και Μετεώρων, Καλαμπάκα 2004, ISBN 960-87988-0-9, σελ. 158.
9. Σπανός Β. 2000: Βασίλης Σπανός, Οι οικισμοί της βορειοδυτικής Θεσσαλίας κατά την τουρκοκρατία από τον ιδʹ έως τον ιθʹ αιώνα. Εισαγωγή στην ιστορία της Θεσσαλίας από την ύστερη βυζαντινή εποχή έως τα τέλη του 19^ου αιώνα, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ). Σχολή Φιλοσοφική. Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Θεσσαλονίκη 2000, τ. 1, σελ. 395, τ. 2, σελ. 391.
10. Συμεωνίδης 2010: Χαράλαμπος Π. Συμεωνίδης, Ετυμολογικό λεξικό των νεοελληνικών οικωνυμίων, εκδ. Κέντρο Μελετών της Ιεράς Μονής Κύκκου, Θεσσαλονίκη 2010, τ. 1, ISBN 978-960-92762-1-4, σελ. 1–1011, τ. 2, ISBN 978-960-92762-2-1, σελ. 1012–1952.
11. Chronique de Morée 1911: Jean Longnon (εκδότης), Chronique de Morée (1204–1305), édité par Jean Longnon, Librairie de la Société de l’Histoire de France/Librairie Renouard successeur, Παρίσι 1911, σελ. cxx+432.
12. Koder κ.ά. 1987: Johannes Koder, Friedrich Hild, «Βυζαντινή Θεσσαλία: οικισμοί – τοπωνύμια – μοναστήρια – ναοί»· ελληνική μετάφραση με προσθήκες: Κώστας Σπανός, Δημήτρης Αγραφιώτης, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 12 (1987) 11–112.
13. Mallory–Adams 2006: J. P. Mallory, D. Q. Adams, The Oxford Introduction to Proto-Indo-European and the Proto-Indo-European World, εκδ. Oxford University Press, Oxford 2006, ISBN 9780199296682, σελ. 731.
14. Smerdaleos 2014: «Η Θρακική γλώσσα #3», https://smerdaleos.wordpress.com, 08.02.2014.
15. Stählin 2002: Friedrich Stählin, Η αρχαία Θεσσαλία (Das hellenische Thessalien), μτφρ. Γιώργος Παπασωτηρίου & Αναστασία Θανοπούλου, εκδ. Φ.Ι.Λ.Ο.Σ.–Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 2002, σελ. 425.

Υποσημειώσεις

¹ https://el.wikipedia.org.

² Ετυμολογείται από την πρωτοϊνδοευρωπαϊκή ρίζα *pen-, που δηλώνει το νερό, το υγρό στοιχείο (Mallory–Adams 2006, 127). Είναι ετυμολογικά συγγενής λέξη με το ελληνιστικό τοπωνύμιο Παννονία, με την σανσκριτική पानीय (pānīya: νερό), την αγγλική fen (βάλτος) κ.ά.

³ Γεωργιάδης 1880, 46–48.

⁴ Η ορθογραφία του οικωνυμίου Σαρακίνα (με –ι– ή –η–) εξαρτάται από την ετυμολόγησή του (Βλιώρας ³2022 (ετυμολογικά), 3–4). Ο γλωσσολόγος Χαράλαμπος Συμεωνίδης, αναφέροντας ανάμεσα σε άλλα τοπωνύμια την «Σαρακήνα» Καλαμπάκας και τη «Σαρακήνα» Γρεβενών, γράφει το οικωνύμιο με –η–, Σαρακήνα, καθώς το παράγει από το «εθνικό όνομα Σαρακηνός + επίθημα –α (…) με μετάθεση του τό­νου λόγω αλλαγής γραμματικής κατηγορί­ας» (Συμεωνίδης 2010, 1244, λήμμα Σαρακήνα, 15552–15554).

Πληροφορίες όμως για Σαρακηνούς / Άραβες ή για εκτοπισμένους στην περιοχή μας λόγω των επιδρομών Σαρακηνών δεν έχουμε για την ευρύτερη έκταση της Σαρακίνας Καλαμπάκας, Γρεβενών ή Καρδίτσας, και μέχρι να βρεθούν ρητές τέτοιες πληροφορίες δύσκολα θα μπορούσε να δεχθεί κάποιος τέτοια ετυμολόγηση. (*Σαρακήνα < Σαρακηνός < αραβική شرقيين – šarqiyyīn: ανατολίτης < شرق – šarq: ανατολή)

Θα μπορούσε επίσης το οικωνύμιο Σαρακίνα Καλαμπάκας να προέρχεται από κάποιον με το όνομα «Σαρακινό(ς;), ὁ υἱὸς τοῦ Ἰβάν» (Σοφιανός 2004, 83) που κατοικούσε στο γειτονικό «Κοβέλτζιν» στα 1163, και ενδεχομένως του ανήκε η περιοχή της σημερινής Σαρακίνας. Σαρακηνός (Άραβας ή γενικότερα ανατολίτης) όμως με σλάβικο πατρώνυμο λίγο δύσκολο να υπάρχει!

Προσωπική μας άποψη είναι πως η Σαρακίνα ετυμολογείται μέσω της σλαβικής λέξης сркне (srkne: ρουφώ, πίνω) από τη λέξη ср̑к (srk: ρουφηξιά, γουλιά) με την προσθήκη του επιθήματος –ίνα· σχετίζεται με την ροή του Πηνειού και τη διαμόρφωση της κοίτης του στην περιοχή της γέφυρας της Σαρακίνας, που ο μητροπολίτης Λαρίσης Βησσαρίων Β΄ συνέβαλε στην κατασκευή (πιστεύω ανακατασκευή) της, σε σημείο —δίπλα από το βράχο της Σαρακίνας—, όπου το ποτάμι ενίοτε δεν έκαμπτε προς τα δυτικά, αλλά όταν κατέβαζε πολύ νερό, συνέχιζε ευθεία, από τα ανατολικά του βράχου, πλημμυρίζοντας την περιοχή της σημερινής Σαρακίνας και δημιουργώντας βαρκό (πιθανόν < σλαβική ба́ра (bára) / ба́р (> νεοελληνική μπάρα=νερόλακκος) + υποκοριστικό επίθημα –ко) τόπο (ή ср̑к / srk στα σλάβικα). Παρόμοια κατάσταση δημιουργούνταν και στη Σαρακίνα Γρεβενών και ιδίως στη Σαρακίνα Καρδίτσας, όπως θα γράψουμε σε μελλοντική μας μελέτη.

Εξάλλου, σε διάφορες σλάβικες γλώσσες έχουμε υδρωνύμια από λέξεις με την έννοια «ρουφώ», π.χ. πολλούς ποταμούς Сарка, που πρέπει να ετυμολογούνται από το ср̑к ή το πρωτοσλαβικό *sъrkati (> сркати), το οποίο πρέπει να έχει την ίδια ρίζα. Σε κάποιες σλαβικές γλώσσες ομόρριζες λέξεις έχουν λάβει τη σημασία γογγύζω, κελαρύζω (sarkać). Υπάρχουν επίσης υδρωνύμια από την ίδια ρίζα και σε άλλες σλάβικες γλώσσες, π.χ. Šárka (potok), Šárecký potok (či Šárka), κ.ά. (πβ. και το λαϊκό όνομα Ρουφιάς του Αλφειού ποταμού (Συμεωνίδης 2010, 107–108).

Από την ίδια ρίζα πρέπει να ετυμολογείται και ο «Σαρακινό(ς;), ὁ υἱὸς τοῦ Ἰβάν», πιθανόν ως έχων τα χωράφια του κοντά στο προαναφερθέν υδρωνύμιο / τοπωνύμιο.

Αναλυτικότερα θα αναπτύξουμε τα ζητήματα αυτά σε μελλοντική μας εργασία, στην οποία θα τεκμηριώσουμε και γιατί δεν έχει σχέση το οικωνύμιο Σαρακίνα με το τοπωνύμιο Serquices, που αναφέρεται στο μεσαιωνικό Chronique de Morée (Chronique de Morée 1911, 151).

⁵ Το υδρωνύμιο Κόντενα φαίνεται να έχει σχέση με τα σλαβικά υδρωνύμια Кодина (Kodina) και στην περίπτωση του θεσσαλικού υδρωνυμίου υποπτευόμαστε ότι ετυμολογείται από το σλαβικό εμπρόθετο код стена, που σημαίνει «ανάμεσα στα βράχια»! Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό πως ο βραχώδης σχηματισμός απ’ όπου ξεπηδάει ο καταρράκτης ονομάζεται Στέρνα (σε ελληνικό στρατιωτικό χάρτη τού 1938 καθώς και σε αγγλικό χάρτη τού 1944), που θεωρούμε ότι υποκρύπτει τη σλαβική λέξη сте́на (sténa < πρωτοσλαβική *stěna), που σημαίνει βράχος.

⁶ Παπαζήσης 1997, 387.

⁸ Γκούμας 2019.

⁹ Η Περιστέρα, όπως άλλωστε και η (Επισκοπή) Περιστερά(ς) με έδρα τους Ταξιάρχες Τρικάλων (Koder κ.ά. 1987, 84, Βλιώρας ²2022 (Ορφανοϊωάννης), 15 κ.ε.), καθώς και μάλλον τα χωριά Μεγάλο και Μικρό Περιστέρι Ιωαννίνων και άλλα οικωνύμια ή τοπωνύμια ανά την Ελλάδα, πρέπει να έλαβε το όνομά της από την σλαβική λέξη прьсть / prst ή την πρωτοσλαβική εκδοχή της *pьrstь, που σημαίνει «έδαφος, γη, χώμα, σκόνη» και όχι από κάποιο πτηνό περιστέρι! Το παλαιότερο όνομά της ήταν Τσ(ι)άσι / Τζ(ι)άσι (Σπανός Β. 2000, 524–526), το οποίο θεωρούμε ότι προέκυψε από το σλαβικό чащ (t͡ɕæɕː), γενική πληθυντικού τού чаща (ˈt͡ɕæɕːə < πρωτοσλαβική čęstъ: πυκνός), που σημαίνει λόχμη. Φαίνεται ότι στην περιοχή της Περιστέρας κάποια χρονική περίοδο του Μεσαίωνα ήταν λόχμη, η οποία αργότερα μετατράπηκε σε (καλλιεργήσιμο) έδαφος.

¹⁰ Μπακόλας 2023.

¹² Ίσως προέρχεται ετυμολογικά από το αρωμουνικό / βλάχικο σκάμμπᾰ (βράχος· Νικολαΐδης 1909 (λεξικό), 479, λήμμα σκάμμπᾰ) / scambă ή scămbă, το οποίο πρέπει να είναι δάνειο από την αλβανική λέξη shkëmb = «βράχος, πλαγιά, καθέδρα, θρόνος» και να ανάγεται στο λατινικό scamnum (scamnum > *shkëmmë > *shkëmbë > shkëmb). Το /u/ στο «Σκούμπος» μάλλον είναι αρμανική / βλαχική εξέλιξη του αλβανικού ëm/ăm > um, π.χ. familia > fămealje > fumealje. (Smerdaleos 2014, σχόλιο August 4, 2020 at 11:13 am)

¹³ Stählin 2002, 225–226.

¹⁴ Σοφιανός 2004, 81. «Ἄρχεται ἀπὸ τῆς Βρύσεως τοῦ Μαύρου Νεροῦ· κατέρχεται πρὸς μεσημβρίαν μέχρι τοῦ λεγομένου Ἡμέρου Κλίματος· ἐκεῖθεν ἀπέρχεται μέχρι τοῦ Γαβρόβου διαιρῶν τὰ δίκαια τοῦ χωρίου Μέρτζι, εἶτα κόπτει πρὸς Δύσιν (…) μέχρι τῆς Κοζιάκου.» Σοφιανός 2004, 82.

¹⁵ Βλιώρας ²2022 (πλινθοκεραμοποιείο).

¹⁶ Για παράδειγμα, όταν στα πλαίσια των εορτασμών της διακοσιετηρίδας από το 1821 ζητήθηκε να ενταχθεί για χρηματοδότηση η δημιουργία ποδηλατοδρόμου από τον σιδηροδρομικό σταθμό Καλαμπάκας ως το γήπεδο της πόλης, ήταν βεβαιότατο από μιας αρχής ότι το έργο θα απορρίπτονταν, κάνοντας τους αρμοδίους να μειδιούν συγκαταβατικά και απορούντες…

¹⁷ Να αναφέρω στο σημείο αυτό πως συνήθως η γενική δίπλα από το προσηγορικό Δήμος αναφέρεται στους κατοίκους του Δήμου αυτού: Δήμος Τρικκαίων, Δήμος Αθηναίων, Δήμος Λαρισαίων κ.λπ. Αν πούμε Δήμος Μετεωριτών, τότε στον Δήμο της Καλαμπάκας νοούνται ως κάτοικοι μόνο οι μετεωρίτες μοναχοί! Εκτός αν αυτό ήταν η επιδίωξη του νομοθέτη…

¹⁸ Γι’ αυτό κι όταν πάω από την Καλαμπάκα προς τα Τρίκαλα με το ποδήλατο χρειάζομαι περίπου ¾ της ώρας, ενώ όταν επιστρέφω απ’ αυτά απαιτείται 1 ώρα γεμάτη!

Ακολουθήστε το tameteora.gr στο Google News!