Άλλη μία εξαιρετική ανάλυση με βαθύτατα θεολογικά μηνύματα, από τον αξεπέραστο ερμηνευτή και πνευματικό καθοδηγητή π. Αθανάσιο Μυτιληναίο, για την εορτή του Ευαγγελισμού.
Επιμέλεια κειμένου
Βαξεβανίδης Νίκος
Ακολουθεί πιστή απομαγνητοφώνηση της ομιλίας.
†.Αύριο έχουμε του Ευαγγελισμού. Πότε συνελήφθη ο Χριστός; Εις τα σπλάχνα της Παναγίας μας; Συνελήφθη μόλις πήρε ο άγγελος την απάντησιν της Θεοτόκου ότι είναι δεκτική εις την πρόταση του Θεού. «Ιδού η δούλη Κυρίου, γένοιτό μοι κατά το ρήμα Σου». Να, εγώ προσφέρομαι. Είμαι δούλη του Κυρίου και ας γίνει όπως το είπες. Από την στιγμή, λοιπόν που αποδέχεται η Θεοτόκος το μήνυμα αυτό του Θεού, διά του αγγέλου, έγινε η σύλληψις εις τα σπλάχνα της Υπεραγίας Θεοτόκου! Δηλ. ο Θεός Λόγος πήρε την ανθρώπινη φύση. Την πήρε απ’ ό,τι εκλεκτότερο και αντιπροσωπευτικότερο από τους ανθρώπους, από την ανθρωπίνη φύση. Και αυτή ήτο η Θεοτόκος. Δεν μπορούμε να συλλάβωμε, αγαπητοί, το μέγεθος, το βάθος και το ύψος της αγιότητος της Θεοτόκου. Δεν μπορούμε να το συλλάβωμε. Όση προσπάθεια κι αν κάνομε, δεν μπορούμε. Γι’ αυτό ακριβώς δεν είναι ένας λεκτισμός, ένας τριτονισμός, όταν λέμε ότι η Θεοτόκος είναι πλατυτέρα των ουρανών, υψηλοτέρα, καθαρωτέρα λαμπηδόνων ηλιακών, Χερουβείμ και Σεραφείμ. Δεν είναι ρητορισμοί. Δεν είναι φιλολογικά άνθη. Είναι μια πραγματικότητα. Κι αυτό δεν μπορούμε να το συλλάβωμε. Δεν μπορούμε.
Κι όμως η Θεοτόκος ήτο φοβερά ρεαλίστρια. Ζούσε στην εποχή της κατά ρεαλιστικότατον τρόπον. Είχε το σπίτι της, είχε το νοικοκυριό της. Μάλιστα υπάρχουν και κάποιες εικόνες, που την παρουσιάζουν, όταν έρχεται ο Αρχάγγελος Γαβριήλ, να κρατάη τη ρόκα της! Θα το έχετε δει αυτό. Ήτο νοικοκυρά. Και όταν επεσκέφθη την συγγενή της, πιθανότατα εξαδέλφη της, αλλά πολύ μεγαλυτέρα στην ηλικία, την Ελισσάβετ, για να της πη τα «κατ’ αυτήν», και εκείνη τα «κατ’ αυτήν», και έμεινε κάπου τρεις μήνες μαζί της, η Θεοτόκος έφυγε, όπως μας λέγει ο Λουκάς, και εγύρισε εις το σπίτι της. Είναι ένας ρεαλισμός πέρα για πέρα. Δεν ήτο ένα πλάσμα η Θεοτόκος που αιωρείτο, που δεν έτρωγε. Τίποτε. Πέρα για πέρα ένας ρεαλισμός. αυτό είναι εκείνο που μας τρομάζει. Κυριολεκτικά μας τρομάζει. Πώς, αυτό το πρόσωπο της Υπεραγίας Θεοτόκου, που ζη μέσα σ’ αυτόν τον ρεαλισμόν της εποχής της, κατοικεί στην Ναζαρέτ η Ναζαρέτ είναι μια …κωμόπολις ήταν την εποχή εκείνη, εξαιρετικά διεφθαρμένη. Εξαιρετικά. Όπως μάλιστα λέγει ο Ναθαναήλ στον Φίλιππο «βγήκε τίποτα καλό από την Ναζαρέτ;»
Δεν ξέρω ποια πόλη έχομε, ποιο χωριό, αγαπητοί μου, που να μας δείχνει εδώ στην Ελλάδα, αλλά και να ξέρομε, δεν λέμε τώρα, που να μας δείχνει την κακότητα των κατοίκων της. Αλλά εάν στο μυαλό σας τρέχει κάποια περιοχή με κακότητα των ανθρώπων, ε, τέτοια ήταν στην Παλαιστίνη, τι ήταν; Ήταν παρακαλώ η Ναζαρέτ. Και ζούσε σ’ αυτό το περιβάλλον. Το κακοποιόν. Και διεφθαρμένο. Θυμηθήτε, αργότερα, όταν ο Κύριος μίλησε εις την Ναζαρέτ, τον έπιασαν, τον συνέλαβαν δηλαδή και πήγαν να τον γκρεμίσουν από μίαν οφρύν, από ένα βράχο που εξείχε εκεί, κάτω στο βάραθρο. Σ’ αυτή την εποχή και εις αυτή την πόλη μεγάλωσε η Θεοτόκος. Σας κάνει εντύπωση; Γιατί; Γιατί απλούστατα δείχνει σαφώς ότι μπορεί κανείς να ζήση την πραγματική ζωή.
Βέβαια σας είπα, η ζωή της ήταν ακατανόητη, ασύλληπτη. Όμως ρεαλιστική. Μη νομισθή ότι το Πνεύμα το Άγιον, ότι ο Θεός ο ίδιος την προστατεύει και δεν μπορεί να εκτίθεται σε τυχόν κινδύνους. Αν έπρεπε να αναλύσωμε την περικοπή του Λουκά, θα λέγαμε πολλά πράγματα. Μάλιστα ένα τροπάριο εκφράζει το εξής: Ότι η Θεοτόκος, όταν εδέχθη την επίσκεψη του Γαβριήλ, ο ποιητής βάζει στο στόμα της, «μη με ξεγελάσεις όπως ο διάβολος ξεγέλασε την Εύα, μ’ αυτά που μου λες. Μη με ξεγελάσεις.» Θα το έχετε συναντήσει αυτό το τροπάριο, λυπάμαι που δεν το θυμάμαι στο πρωτότυπο, σας το λέγω έτσι περιφραστικά τώρα, απλά.
Συνεπώς η Θεοτόκος ζούσε στην εποχή της. Όπως ήταν η εποχή της. Έτσι πολλές φορές λέμε στις κοπέλλες, που ντύνονται περίεργα και παράξενα, κοπέλλα μου λες ότι ευλαβείσαι την Παναγία η Παναγία θα ντυνότανε όπως ντύνεσαι εσύ; Η Παναγία θα πήγαινε στο πάρτυ, όπως πηγαίνεις εσύ; Η Παναγία θα είχε φίλο, όπως έχεις εσύ; κ.ο.κ. Γι’ αυτό λοιπόν αγαπητοί μου, ας συλλάβωμε τα πράγματα, όσο μπορούν να συλληφθούν είναι ασύλληπτα στο ανθρώπινο μυαλό.
Κι ένα ακόμη να σας πω, που το είπα σ’ αυτήν την κυρία, ότι, όταν συνελήφθη ο Θεός Λόγος ως άνθρωπος, στην ανθρωπίνη φύση, εδώ δε έχομε πλήθος, πλήθος, πλήθος, θα λέγαμε θέσεων ακατανοήτων. Φερ’ ειπείν, πώς χωρά ο αχώρητος; Τέτοιες θέσεις βρίσκομε πολλές στην ακολουθία του Ακαθίστου Ύμνου. Ο αχώρητος! Και εκείνο που λέγει ο Παύλος και η ακολουθία του Ακαθίστου «όλος ην εν τοις κάτω, και τοις άνω ουδόλως απήν». Η θεία φύσις ήτο όλη κάτω. Δεν είναι κανένα κομματάκι του Θεού Λόγου. Αλλά όλος ο Θεός Λόγος. Και ταυτόχρονα ο Θεός Λόγος είναι ηνωμένος με τον Πατέρα και το Πνεύμα το Άγιον! Μυστήρια. Ασύλληπτα μυστήρια. κ. ο. κ.
Λοιπόν, αυτή η ανθρώπινη φύσις, που συνελήφθη στα σπλάχνα της Θεοτόκου, την ιδίαν στιγμήν με την σύλληψιν έτυχε και θεώσεως. Η ανθρωπίνη φύσις ήτο θεωμένη άμα συλλήψει. Θα το ξαναπώ: ήταν θεωμένη άμα συλλήψει. Η ανθρωπίνη λοιπόν φύσις του Χριστού, καθ’ όλο το μήκος της ζωής Του, τριάκοντα τριών ετών επάνω εις την γην, ήτο πάντοτε η φύσις αυτή, ήτο θεωμένη.
Θέλετε ακόμη μια προέκταση; Και η Θεοτόκος ήτο θεωμένη. Πότε θεώθηκε; Την ώρα που κάνει την πρόταση ο αρχάγγελος κι εκείνη λέει το «ιδού η δούλη Κυρίου». Θεωμένη. Δηλ. τι; Το Πνεύμα του Θεού θεώνει την ανθρωπίνη φύση και της Θεοτόκου! Όπως ακριβώς η μητέρα του Ιωάννου, η Ελισσάβετ, μετέχει του προφητικού χαρίσματος του υιού της του Ιωάννου, τον οποίον κυοφορεί, και λέγει εκείνο το φοβερό, ασύλληπτο ασύλληπτο δηλ. με την έννοια αν δεν είχε προφητικό πνεύμα πώς θα το έλεγε αυτό, «πώς ήταν, λέει στην συγγενή της την Θεοτόκο, να με επισκεφθεί η μητέρα του Κυρίου μου;!» Πού ήταν ο Κύριός της; Στα σπλάχνα της Παναγίας. Είδατε πώς αποκαλεί το έμβρυο της Θεοτόκου η Ελισσάβετ; Κύριον! Και εξηγεί: «Διότι μόλις άκουσα τον χαιρετισμό σου, τότε, το βρέφος που έχω μέσα μου, στην κοιλιά μου, ο Ιωάννης χοροπήδησε. Για να υποδεχθεί τον Κύριο που έχεις εσύ, εις τα σπλάχνα σου.» Καταπληκτικό. Και όπως λέγουν οι Πατέρες, ερμηνευταί κ.λ.π., πήρε, μετείχε του προφητικού χαρίσματος του Ιωάννου, που το είχε από τα σπλάχνα της Ελισσάβετ, της μητέρας του, μετείχε και η ίδια, η Ελισσάβετ.
Έτσι λοιπόν, αυτό βέβαια είναι κατώτερο της θεώσεως, και η Παναγία μετείχε της θεώσεως του εμβρύου, δηλ. της θεωμένης σαρκός. Ό,τι λοιπόν παρακάτω ο Χριστός θα κάνη εις την ζωή του, πάντοτε είναι θεωμένη η ανθρωπίνη του φύσις. Δεν υπάρχει ούτε μια στιγμή, να μην είναι θεωμένη η ανθρωπίνη του φύσις. Η ανθρωπίνη, δεν πρόκειται περί του Θεού. Της θείας φύσεως, αλλά της ανθρωπίνης φύσεως. Πού είναι εκείνα, και μάλιστα κάποιος αρχιεπίσκοπος το είπε αυτό, δεν λέω το όνομα, όσοι διαβάζετε θα καταλάβετε, όχι ο δικός μας αρχιεπίσκοπος, ότι, αρχαία αίρεσις είναι αυτή, δεν είναι καινούρια, ότι ο Χριστός έγινε θεωμένος κατά προκοπήν. Δηλ. έδειξε προκοπήν και εθεώθηκε. Ο Θεός να φυλάξη. Ότι θεώθηκε η ανθρωπίνη του φύσις κατά προκοπήν. Εν τούτοις εκείνο το «εκένωσεν» που λέγει ο Απόστολος Παύλος, δείχνει ότι και ο θάνατος ακόμα του Χριστού ήταν πραγματικός, αλλά κατά παραχώρησιν. Γιατί θα λέγαμε, κάτι το θεωμένο πέρα για πέρα, πώς θα μπορούσε να υποστή ό,τι θα υφίστατο; Και όμως γίνεται αυτή η παραχώρησις, παίρνοντας την δική μας τη φύση, κ.λ.π., κ.λ.π.
Κι άλλοτε σας είπα, μάλιστα προ τινός, δεν είναι πολύς καιρός, ότι κάποιοι πατέρες, όχι λίγοι, έχουνε γράψει για την Θεοτόκον λόγους, ομιλίες, λόγους που δεν είναι λίγοι αυτοί οι λόγοι, που αναφέρονται σε πλήθος τέτοια θέματα, σε σχέση με την Θεοτόκον και την σύλληψη και την κύηση και την γέννηση κ.τ.λ. Πάρα πολλοί λόγοι έχουν θεολογικό βάθος δυσθεώρητον. Αν έπρεπε να μαζέψει κανείς όλες αυτές τις ομιλίες και να τις διαβάση, να τις μελετήση θα είχε να κάνη αγαπητοί μου, πάμπολλες, πάμπολλες ομιλίες. Ναι. Το λέει ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός και ο Νικόλαος Καβάσιλας, και εκείνος, και εκείνος, πάρα πολλοί.
Έτσι η Παναγία μας είναι ένα πρόσωπον πάρα πολύ μεγάλο. Κι όπως λέγει ένα τροπάριον, κατέχει τα «δευτερεία» της Τριάδος. Υπήρχε μια εικόνα στον παλιό Άγιο Αχίλλειο, δεν την ξαναείδα την εικόνα αυτή, μπαίνοντας, ήταν αριστερά η εικόνα, ήταν η κοίμησις νομίζω, αλλά πάνω ψηλά ήτανε η Αγία Τριάς και ακριβώς από κάτω ήτο η Θεοτόκος. Που έδειχνε αυτό που σας είπα. Ότι κατέχει η Παναγία τα δευτερεία της Τριάδος. Δηλ. είναι το πρόσωπον μετά την Αγία Τριάδα.
«Υπεραγία Θεοτόκε σώσον ημάς» Η Υπεραγία Θεοτόκος σώζει;
Φθάνομε ακόμη να πούμε, είναι μερικοί που δεν το καταλαβαίνουν αυτό, ορθόδοξοι δεν το καταλαβαίνουν, λέμε, στο «Κύριε Ιησού Χριστέ ελέησόν με», λέμε εναλλάσσουμε όταν κάνομε κομποσχοίνι, λέμε «Υπεραγία Θεοτόκε σώσον ημάς». Αυτό το «Υπεραγία Θεοτόκε σώσον ημάς» πώς μπορούμε να το καταλάβωμε; Η Υπεραγία Θεοτόκος σώζει; Αυτό είναι το ερώτημα πολλών. Δεν είναι εκείνη που πρεσβεύει υπέρ ημών; Όπως και οι Άγιοι; Όχι. Όχι. Και το δείχνει αυτό η πράξη. Διότι αν δεν ήτανε σωστή αυτή η θέσις «Υπεραγία Θεοτόκε σώσον ημάς», που την λέγουν μάλιστα οι θεολόγοι μοναχοί, ποιοι θεολόγοι μοναχοί; Οι θεολογήσαντες μοναχοί μέσα στους αιώνες. Δεν θα το διόρθωναν αυτό; Θα ήταν τεράστιο λάθος. Η Υπεραγία Θεοτόκος σώζει; Σώζει! Και πώς σώζει; Σώζει όχι δια πρεσβειών, όπως οι Άγιοι, όπως λέμε «Άγιε του Θεού, Άγιε Γεώργιε, Άγιε Δημήτριε, πρέσβευε υπέρ ημών» ακούστε: πρέσβευε υπέρ ημών. Εδώ λέμε «σώσον» στην Παναγία. Η σωτηρία που η Παναγία μας δίνει, όσο κι αν φαίνεται εκ πρώτης όψεως σκανδαλώδες και μάλιστα στους αιρετικούς, και μάλιστα σ’ εκείνους που δεν πολυγνωρίζουν την Ορθοδοξία, λυπούμαι, είναι οντολογική! Τι θα πει οντολογική; Δεν είναι πρεσβεία λόγων. Αλλά πρεσβεία προσώπου και παρουσίας. Δηλ. εφόσον το πρόσωπο αυτό ,η Μαρία, έδωσε την ανθρωπίνη φύση εις τον Θεόν Λόγον, και η ανθρωπίνη φύσις του Χριστού είναι εκείνη η οποία στέκεται οντολογική πρεσβεία, δηλ. ως άνθρωπος ο Θεός Λόγος πρεσβεύει στον Άγιον Τριαδικόν Θεόν, δεν είπα στον πατέρα και το Πνεύμα το Άγιον, είπα στον Άγιον Τριαδικόν Θεόν, προσέξατέ το, η ανθρωπίνη φύσις βρίσκεται και πρεσβεύει, δηλ. ο Πατήρ βλέπει την ανθρωπίνη φύση του Υιού και χαρίζεται εις τους ανθρώπους. Γι’ αυτό ο Χριστός είπε, «σας συμφέρει εγώ να φύγω». Τι εννοεί «σας συμφέρει εγώ να φύγω;» Πρέπει να ανεβή η ανθρωπίνη φύση παρά τω Πατρί. Ώστε ο Πατήρ, που ο Υιός κάθεται στα δεξιά του Θεού Πατρός-αυτό το «δεξιά»… αλλά πάμε πολύ μακριά- θα δει την δική μου ανθρωπίνη φύση, και βλέποντας εμένα, θα στείλει το Πνεύμα το Άγιον εις τον κόσμον κ.λ.π., κ.λ.π. Γι’ αυτό λέγει ότι «σας συμφέρει εγώ να φύγω», γιατί αν εγώ δεν φύγω, δεν θα έλθει ο Παράκλητος, ο άλλος Παράκλητος, το Πνεύμα το Άγιον. Εδώ κανείς έχει μια απορία. Γιατί έπρεπε ν’ ανεβή ο Υιός για να κατέβη το Πνεύμα το Άγιον; Τι εμπόδιζε; Αυτό είναι. Τούτο εμπόδιζε. Εμπόδιζε το ότι η ανθρωπίνη φύσις ήτο κατάδικος. Όταν λοιπόν ο Υιός την ανεβάζει έως τον Πατέρα, την ανθρωπίνη φύση, τότε δικαιώνει ο Πατήρ τους ανθρώπους, βλέποντας την ανθρωπίνη φύση του Υιού Του, τον οποίον αγαπά. Το καταλάβαμε;
Τώρα αυτή η ανθρωπίνη φύσις του Χριστού, πούθε; Από την Παναγία! Συνεπώς αν η ανθρωπίνη φύσις του Χριστού είναι μεσιτεία, το λέμε αυτό, μεσιτεύει ο Υιός στον ουρανό για μας, τι μεσιτεύει με λόγια; Λεκτικώς; Δεν είναι αυτό. Αυτό δε θα’ χε πάρα πολύ σημασία. Σημασία έχει αυτή αύτη η ανθρωπίνη φύσις του Υιού. Εάν λοιπόν η ανθρωπίνη φύσις του Υιού είναι πρεσβευτική, όχι λεκτικά-το είπα τρεις φορές-αλλά η παρουσία της ανθρωπίνης φύσεως, την οποία παίρνει από την Θεοτόκον, έτσι και η ανθρωπίνη φύσις της Παναγίας μας, που πιστεύει η εκκλησία, δέχεται την μετάστασή της, είναι πρεσβεία οντολογική. Δεν είναι λεκτική. Μπορεί να υπάρχει στην Παναγία μας και υπάρχει, έχομε πολλές μαρτυρίες, και η λεκτική πρεσβεία, αλλά είναι κυριότατα αυτή η ανθρωπίνη φύσις, που θεώθηκε από τον παρόντα κόσμον και είναι η φύση που έδωσε εις τον Θεόν Λόγον και έγινε άνθρωπος. Γι’ αυτό λέμε λοιπόν, εάν ο Υιός σώζει, και η Παναγία σώζει! Και ασφαλέστατα θα λέγαμε η ευαισθησία, η θεολογική ευαισθησία της Ορθοδόξου Εκκλησίας λέγει «Υπεραγία Θεοτόκε σώσον ημάς!». Είναι σπουδαία πράγματα, παρακαλώ, αυτά.
Αυτά που σας είπα, τα λίγα, εξ αφορμής της απορίας, θα έλεγα, ας είναι μια μικρή συμβολή, ένα λουλουδάκι του αγρού, στην εορτή του Ευαγγελισμού, προς τιμήν της Υπεραγίας Θεοτόκου.
Ακολουθήστε το tameteora.gr στο Google News!
