Επιμέλεια Νικολάου Κατοίκου
ΚΑΤΑ ΛΑΘΟΣ ΠΟΙΗΤΗΣ
• Ρεντίν: Τα πρώτα σας ποιήματα είναι σαν εικόνες.
• Ελύτης: Α, εικόνες είναι όλα. Είπε κάποιος, και το δέχομαι, ότι είμαι κατά λάθος ποιητής. Ήμουνα ζωγράφος, δηλαδή βλέπω όλα τα πράγματα και νομίζω ότι είναι μια αρετή. .πρέπει οι ποιητές να το έχουν αυτό, αλλιώς, αν βάζουν μόνον σκέψεις, κινδυνεύουν να πέσουν στο abstrait, στο αφηρημένο. (…)
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ
• Ρεντίν: Άλλη μια ερώτηση για τους ποιητές τής Ελλάδας: Γιατί έπαιξαν τόσο μεγάλο ρόλο στη συνείδηση του λαού και στην Ιστορία; Δεν συμβαίνει το ίδιο στην υπόλοιπη Ευρώπη.
• Ελύτης: Εγώ νομίζω ότι η Ελλάδα, επειδή είχε αυτή τη μεγάλη παράδοση, διατηρεί και ένα είδος σεβασμού προς τον ποιητή, που δεν τον βλέπω να υπάρχει σήμερα σε πολλές άλλες χώρες -αν σκεφτεί κανείς πως δεν σταμάτησε ποτέ να γράφεται ποίηση στην ελληνική γλώσσα. Το έχω ξαναπεί, αλλά το ξαναλέω, ότι από την εποχή του Ομήρου έως σήμερα δεν πέρασε ένας αιώνας που να μην έγραφαν ποίηση στην ελληνική γλώσσα. Αυτό είναι μια πολύ μεγάλη και ισχυρή δύναμη παραδόσεως που βγαίνει από τον λαό, έστω κι αν δεν καταλαβαίνει τις αποχρώσεις και τις λεπτές έννοιες. Καταλαβαίνει όμως και το ρόλο του ποιητή και με τη διαίσθησή του πιάνει και πολλά πράγματα. Έτσι εξηγείται και η απήχηση που είχε η απονομή του Νομπέλ.
ΠΙΣΤΗ ΚΑΙ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ
• Ρεντίν: Είσαι πιστός;
• Ελύτης: Πιστός; Αν θέλεις, με τον τρόπο τον μη συγκεκριμένο. δηλαδή, δεν είμαι ούτε… πώς το λένε οι Γάλλοι… militant (σ.σ. στρατευμένος), δηλαδή δεν ανήκω πουθενά, αλλά η φύση μου είναι ίσως θρησκευτική, δηλαδή θέλει να συγκροτήσει έναν κόσμο και να τον πιστεύει αιώνιο.
• Ρεντίν: Ο ήλιος παίζει μεγάλο ρόλο;
• Ελύτης: Ναι, όλα αυτά τα φυσικά στοιχεία εγώ τα βλέπω σε ένα επίπεδο, που δεν είναι του παρόντος, αλλά που μπορεί να είναι αιώνιο. Από αυτή την άποψη είμαι πιστός. Να σας φέρω ένα άλλο παράδειγμα, από το «Άξιον εστί», που λέω ότι «στη συνείδησή μου έσταξα λεμόνι», διότι το λεμόνι αφενός μεν είναι από τους καρπούς που ευδοκιμούν στην Ελλάδα, αλλά είναι και ασηπτικό. Λοιπόν, όπως πολλοί, αν φοβούνται ότι το νερό είναι μολυσμένο, στάζουν μέσα λεμόνι, για να το απολυμάνουν. εγώ στάζω στη συνείδησή μου, για να την έχω απολύτως καθαρή.
ΠΟΙΗΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ
• Ρεντίν: Ποιες είναι οι πηγές τών δυνάμεών σας;
• Ελύτης: Εγώ και σε περιόδους που ήμουν, ας το πούμε, πιο αγνοημένος, είχα ένα πείσμα. Και το λέω πείσμα χονδροειδώς, δηλαδή μια πίστη, γιατί εμένα, και θέλω να το πω αυτό, αυτό που με ενδιαφέρει είναι να δω πραγματοποιημένο εκείνο που έχω μέσα στο κεφάλι μου από τη νεανική μου ηλικία, να βγει από τον εαυτό μου και να γίνει αντικείμενο, να βγει έξω από εμένα και να υπάρχει, και αυτό να ενταχθεί μέσα στην ελληνική παράδοση. Είναι για μένα ένας υψηλός τίτλος τιμής το να μπορέσεις να μπεις σε αυτή την παράδοση. Αυτό είναι που με ενδιαφέρει. Αυτό έκαμα ώς τώρα και γι’ αυτό παρακαλώ να μου δοθεί η δύναμη, να κάμω και το υπόλοιπο, για να ολοκληρώσω, όσο γίνεται -γιατί κανείς ποτέ δεν θεωρεί ότι κάτι τέλειωσε ή ότι είναι τέλειο. Κι εγώ βλέπω ορισμένα πράματα ατελή σε εμένα, αλλά το σπουδαίο είναι να πλησιάζεις αυτό που θέλεις. Να πλησιάζεις όσο μπορείς περισσότερο. Κανείς δεν φτάνει το τέλειο.
• Ρεντίν: Ποιος σας δίνει αυτή τη δύναμη;
• Ελύτης: Η πίστη στη δύναμη, στην αποστολή τού ποιητικού λόγου. Πιστεύω σε αυτό. Και αυτή η πίστη, νομίζω, προέρχεται από τη συνεχή παρουσία, που βλέπω πως ό,τι έμεινε από τον ελληνισμό, είναι αυτός ο ποιητικός λόγος.
Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ
• Ελύτης: Το πρώτο που ήθελα να πω εγώ είναι ότι η ποίηση μπορεί γενικά να παρουσιάζει ορισμένα προβλήματα που είναι κοινά, δηλαδή τίθενται κοινά σε όλους τούς ποιητές όλων των χωρών. Εκτός όμως από αυτά τα γενικά προβλήματα, υπάρχουν και ειδικά, που αφορούν στον κάθε λαό και σχετίζονται με τη γλώσσα, που είναι και το εκφραστικό όργανο. Στην Ελλάδα αυτό είναι πολύ πιο φανερό, γιατί έχουμε πολύ μεγάλη παράδοση. Μπορεί να είμαστε λαός μικρός σαν έκταση γεωγραφική, αλλά έχουμε πολύ μεγάλο, απέραντο χώρο ιστορικό, και επειδή ευτυχώς η γλώσσα είναι σχεδόν η ίδια από την αρχαία εποχή ίσαμε σήμερα. Βεβαίως, υπάρχουν διαφορές, αλλά οι διαφορές αυτές είναι πολύ μικρότερες μέσα στο διάστημα δύο και τριών χιλιάδων ετών, όπως είναι από την εποχή του Ομήρου ίσαμε σήμερα, απ’ ό,τι είναι ίσως τα μεσαιωνικά γαλλικά ή αγγλικά από τα σημερινά. Αυτό γίνεται και προνόμιο του Έλληνα ποιητή, αλλά και δυσκολία. (…)
Ο ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ
• Ελύτης: Η συγκυρία η ευτυχής είναι ότι, όταν βγήκε το «Άξιον εστί», το 1960 περίπου, ο Θεοδωράκης, ως ο καλύτερος -ο πιο δυναμικός πάντως- συνθέτης τής εποχής μας, ήταν σε μια στιγμή που έψαχνε να βρει μια καινούργια φόρμα στη μουσική, που να απομακρύνεται από τα δυτικά πρότυπα και να βασίζεται στη λαϊκή παράδοση. Όπως εξομολογείται ο ίδιος, τον ευκόλυνε ότι παρουσιάστηκε ένα έργο ποιητικό, που φάνηκε πρόσφορο για μια τέτοια δουλειά, και έτσι επιτεύχθηκε αυτή η μουσική επένδυση του έργου, που βοήθησε να το πλησιάσουν και τα ευρύτερα στρώματα. Διαφορετικά, το έργο θα χρειαζόταν πάρα πολλά χρόνια, για να γίνει κοινό κτήμα ανθρώπων που δεν είναι άμεσα ενδιαφερόμενοι για την ποίηση. Χάρη στη μουσική, μέσα ίσως σε μια δεκαετία, το έργο έγινε κτήμα τού λαού. Και μπορεί να συναντήσεις εργάτες, οικοδόμους που κτίζουν και να τραγουδούν στίχους τού «Άξιον Εστί», για να μην πω ότι μου έχουν πει ότι στην εποχή τής Δικτατορίας, για να συνεννοηθούν από το ένα κελί στο άλλο, σφύριζαν ή τραγουδούσαν κομμάτια από το «Άξιον Εστί», και γινόταν έτσι μυστική συνεννόηση. όπως και πολλοί εξόριστοι επίσης, όταν τους άφηναν να βγουν έτσι για έναν περίπατο, καθόντουσαν, όπως μου έχει διηγηθεί ένας από τους εξορίστους, και τραγουδούσαν. Αυτό σού το λέω, γιατί αποκτά πλέον η ποίηση με αυτόν τον τρόπο έναν καινούργιο τρόπο να πλησιάσει τα ευρύτερα στρώματα.
Η ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑ ΧΩΡΙΣ ΠΟΙΗΣΗ…
• Ρεντίν: Και σε εμάς τώρα τα τελευταία τρία χρόνια, στη Σουηδία, εμφανίζονται.
• Ελύτης: Τι εμφανίζονται;
• Ρεντίν: Ποιητές. Και πριν από δέκα χρόνια λέγαμε ότι…
• Ελύτης: Τέλειωσε η ποίηση.
• Ρεντίν: Ότι τέλειωσε.
• Ελύτης: Εγώ νομίζω ότι δεν μπορεί να ζήσει η ανθρωπότητα χωρίς ποίηση. Μπορεί να αλλάζει, να παίρνει άλλες μορφές, είναι πολύ χαμαιλεοντική, να πω τη λέξη χαμαιλέων, που αλλάζει χρώματα, δηλαδή αλλάζει, προσαρμόζεται. άλλωστε, ο Σεφέρης, νομίζω, είπε κάπου ότι την ποίηση δεν μπορείς να την αποφύγεις. Εάν δεν τη βρεις στην καλή ποιότητα, θα τη βρεις στην κακή ή θα τη βρεις και σε ένα φθηνό τραγούδι και σε μια έκφραση ενός ερωτευμένου, αλλά πάντως δεν μπορείς να την αποφύγεις!
Πηγή: «Κ», Περιοδικό τής «Καθημερινής» (27-11-2011). Δώσαμε αποσπάσματα των συνομιλιών.
Ν.Κ.