Του Κων/νου Τσάτσου
Δεν θα ήταν σύνθρονος των θεών η Ιστορία, αν χρησίμευε μόνο στο να μας δίνει πληροφορίες για τα γεγονότα και τα πρόσωπα που πέρασαν. Μας διδάσκει να αντικρίζουμε από μιάν υψηλή σκοπιά το παρόν και να προχωρούμε, πλούσιοι από την εμπειρία της, προς το μέλλον. Όσο πιο μακρύς είναι ο χρόνος που αγκαλιάζει με τη μνήμη του άνθρωπος, τόσο πιο πλούσιος γίνεται σε σοφία και σε ήθος. Εμείς οι Έλληνες έχουμε μιάν απέραντη σε χρόνο και ατίμητη σε περιεχόμενο Ιστορία. Αναρωτιέμαι όμως αν έχουμε μιαν ισοδύναμη ιστορική μνήμη. Αν μαθαίναμε ό,τι αυτή με αδρά παραδείγματα μας διδάσκει, αν στηριζόμασταν, όπως αρμόζει, στις διδαχές της, στα θετικά και αρνητικά στοιχεία που αλυσιδωτά συνεχίζονται μέσα στους αιώνες, αν έτσι η Ιστορία, αντί να περνά μπρος στα μάτια μας σαν ένα εξωτερικό γεγονός, γινόταν ένα κομμάτι από τη συνείδησή μας, θα μπορούσαν τότε χάρις σε αυτή να τονωθούν οι αρετές τής Φυλής και να αμβλυνθούν τα ελαττώματά της. Θα επηρεαζόταν προς το καλύτερο η δομή τής πολιτικής μας ζωής, έτσι ώστε να μην επαναλαμβάνονται τα ίδια πάντα λάθη, όταν συντρέχουν οι ίδιες περιστάσεις.
Με την ευφυΐα του, ακόμη και ο μέσος Έλλην γνωρίζει τα λάθη αυτά, σε αδρές τουλάχιστον γραμμές, και όμως αυτός ο ίδιος που τα γνωρίζει, τα διαπράττει. Δεν υπακούει στην ευφυΐα του. Υπακούει στα πάθη του. Κάποτε, αργότερα, μετανοεί. Συνήθως, όταν το ανεπανόρθωτο έχει γίνει. «Και ου πολλώ χρόνω ύστερον μετέμελε τοις Αθηναίοις» (Α΄, VII, 35). Αυτή την τραγική φράση τού Ξενοφώντος, με συντριβή την αναθυμάμαι, από παιδάκι του Σχολαρχείου. Έμεινε σαν καρφί μέσα μου. Και μου έλεγε σχετικά κάποιος παλιός μου φίλος: «Μεταμορφώθηκε μέσα μου αυτή η αφηγηματική φράση του Ξενοφώντος, σε εντολή να μην παρασύρομαι από πάθος κανένα και να είμαι δίκαιος έναντι των αντιπάλων και άτεγκτος έναντι των φίλων».
Πηγή πολιτικού φρονηματισμού θα έπρεπε να μας είχαν γίνει τα σκοτεινά εκείνα χρόνια της πρώτης μεταπελευθερωτικής περιόδου. Όλες οι αδυναμίες που κάθε τόσο καταστρέφανε και μια αρχαία πόλη, ωσότου να καταστραφούν όλες μαζί από την πολιτική φρόνηση και τη συντονισμένη και πειθαρχημένη δράση τής Ρώμης, όλες αυτές οι αδυναμίες, λες και αναστήθηκαν μαζί με τον υπέροχο αγώνα τής Φυλής για την ανάκτηση της ελευθερίας της. Αμαρτήματα που πάντα παρακολούθησαν το Γένος μας από τους μυθικούς χρόνους, όταν μπρος στον εχθρό η έρις τού Αγαμέμνονος και του Αχιλλέα διέσπασε τους Αχαιούς έξω από την Τροία, αμαρτήματα που σφράγισαν τη μοίρα μας και που πάντα κινδυνεύουν να υποτροπιάσουν, φανερώθηκαν τότε κατά τρόπον έντονο, και στάθηκαν εμπόδιο στο τιτάνιο έργο ενός σοφού νομοθέτη και ενός πράου πολιτικού, που αντιπαλαίοντας προς τις πιο δύσκολες περιστάσεις, πάσχιζε να υψώσει μια πραγματικά ελεύθερη πολιτεία μέσα από το χάος.
Οι μεγάλοι νεκροί μιλάνε. Και όσοι έχουν ειλικρινή διάθεση να τους ακούσουν, μπορούν να τους ακούσουν και να ενωτισθούν το λόγο τους. Επειδή τώρα πια δεν είμαι μακριά από τη χώρα τους, έχω τη χάρη κάποτε να τους ακούω.
Είμαστε ένα ολιγάριθμο έθνος, καθηλωμένο σε ένα επίζηλο σημείο τού Κόσμου, που βάλλεται από πολλούς αντίξοους ανέμους. Μας περιβάλλουν πλήθη πολλά. Αυτοί έχουν τον αριθμό, αλλά εμείς έχουμε την ανδρεία και την ευφυΐα. Πλούτο δεν έχουμε, αλλά μπορεί να τον αποκτήσουμε. Μπορεί να ξεπεράσουμε και κάθε κίνδυνο, αν στις αρετές μας προσθέταμε τη συνειδητή βούληση της ενότητας, που μόνο τότε μπορεί να κατορθωθεί σε μια κοινωνία ελεύθερων ανθρώπων, αν ο καθένας μας, αλλά και όλοι μαζί, υποταχθούμε στην ύψιστη εντολή τής ελληνικής σοφίας, στο μέτρο. Σε ό,τι σκεφτόμαστε, σε ό,τι πράττουμε, να πειθαρχούμε στην αρχή τού μέτρου. Να αποτάξουμε το Σατανά τής υπερβολής, της αμετροέπειας, του πάθους που τυφλώνει. Το μέτρο -και μόνο αυτό- δίνει στον άνθρωπο ανθρωπιά και στον Έλληνα τη δύναμη να κάνει θαύματα. Δεν αρκούν οι πρόσκαιρες ηθικές πατριωτικές εξάρσεις, όταν τις ακολουθούν μακρές περίοδοι αφροσύνης και ακαταστασίας. Το μέτρο επιβάλλει τη συνέχεια και τη συνέπεια στους λόγους και στις πράξεις.
ΣΗΜ. Το κείμενο είναι απόσπασμα ομιλίας, η οποία δόθηκε στην Κέρκυρα στις 21 Μαΐου 1976 για τα 200 χρόνια από τη γέννηση του Ιω. Καποδίστρια (1776-1976).
(Επιλογή Νικολάου Κατοίκου)
Ακολουθήστε το tameteora.gr στο Google News!