Του ΓΙΑΝΝΗ ΨΑΡΡΗ
Είχα γράψει κάποιες φορές ότι το παρεκκλήσι του Αγίου Νικολάου Καλαμπάκας (που είναι κολλητά µε τον Άγιο Αντώνιο) είναι ο τρίτος σε παλαιότητα ναός της Καλαμπάκας, μετά την Παναγία και τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδροµο.
Το συμπέρανα αυτό από το ότι στις τοιχογραφίες του βόρειου τοίχου του Αγίου Νικολάου υπάρχει επιγραφή που αναφέρει τη χρονολογία του έτους ΖΡκθ. (7.129-5509/8=1620/21). Δηλαδή, ο ναός αγιογραφήθηκε το 1620.
Ίσως να κτίστηκε νωρίτερα, άγνωστο πότε. Ψάχνοντας όμως στο «πρακτικό απογραφής («Διάγνωσις») των ορίων, δικαίων και κτημάτων της “Επισκοπής Σταγών”, το οποίο συντάχτηκε και εκδόθηκε κατ’ απαίτηση του Επισκόπου Σταγών τον Απρίλιο του 1163, βρήκα κάτι που αφορά στον ναό της Αγίας Βαρβάρας Καλαμπάκας.
Το διεξοδικότατο αυτό έγγραφο (Πρακτικό) αναφέρει τα όρια, τα κτήματα και γενικότερα τα δικαιώματα της Επισκοπής Σταγών, συντάχτηκε και εκδόθηκε, κατ’ απαίτηση του τότε Επισκόπου Σταγών τον Απρίλιο του 1163 από τους αναγραφείς Ιωάννη Αθανασόπουλο και Θεόδωρο τον Π (η συμπλήρωση του επωνύμου αυτού δεν μπορεί να γίνει με ασφάλεια), κατ’ εντολήν του αυτοκράτορα Μανουήλ Α’ του Κομνηνού (1143-1180).
Ένα τμήμα του εγγράφου αυτού, του οποίου το συνολικό μήκος έφτανε τα 3 περίπου μέτρα, βρίσκεται σήμερα στην Εθνική Βιβλιοθήκη του Παρισιού (πριν από χρόνια πρέπει να αφαιρέθηκε από τη Μονή Βαρλαάμ, όπου φυλασσόταν. Ο Δ. Σοφιανός στο βιβλίο του η Επισκοπή Σταγών το 2004 αναφέρει ότι αυτό πρέπει να έγινε περί τα τέλη του προηγούμενου αιώνα).
Το υπόλοιπο και μεγαλύτερο τμήμα φυλάσσεται, σε κακή όμως κατάσταση με πολλές φθορές από τον χρόνο και την υγρασία, στο αρχείο της Μονής Βαρλαάμ. Αξιοσημείωτο είναι ότι σ’ αυτό το πρακτικό του 1163 μνημονεύονται παλαιγενή γράμματα, αυτοκρατορικά χρυσόβουλα, ορισμοί και προστάγματα, καθώς και προγενέστερα πρακτικά, που είχαν εκδοθεί υπέρ της Επισκοπής Σταγών. Σημειώνω πως διασωθέντα γραπτά στοιχεία για την Επισκοπή Σταγών υπάρχουν από το 906.
Το Πρακτικό του 1163 αναφέρει σε κάποιο σημείο και τα εξής (κάποια από τα γράμματα έχουν συμπληρωθεί): «… ωσαύτως δε και λοετρόν της αυτής Επισκοπής εν τω κάστρω Σταγών και το όπισθεν του αυτού λοετρού αυλοτόπιον το ον πλησίον της βρύσεως της εξερχόμενης από του ναού του Τιμίου Προδρόμου και πλησίον της Αγίας Βαρβάρας και δέντρα συκάμινα τον αριθμόν ογδοήκοντα πέντε…».
Βλέπουμε ότι σ’ αυτό το Πρακτικό, εκτός από το ναό του Προδρόμου με τη βρύση, αναφέρεται και ο ναός της Αγίας Βαρβάρας. Οι σημερινοί ναοί είναι σε απόσταση 50-60 μέτρων ο ένας από τον άλλο, άρα το «πλησίον» που αναφέρεται στο Πρακτικό είναι αληθές και ακριβές.
Η εντοιχισμένη πλάκα με τη χρονολογία «1798 Μαρτίου 25» που υπάρχει στο σημερινό ναό της Αγίας Βαρβάρας δείχνει ότι ή ο ναός (ή τμήμα του) καταστράφηκε και κτίστηκε νέος ή ότι το 1798 έγινε κάποια ανακαίνιση.
Στις ασοβάτιστες πλευρές του ναού υπάρχουν εντοιχισμένες λευκές πέτρες, ίσως μαρμάρινες. Μεγάλα μάρμαρα υπάρχουν και στις βάσεις των δυο εισόδων του ναού που -δυστυχώς- στο μεγαλύτερο μέρος καλύφτηκαν με πλάκες Καρύστου ή Πηλίου.
Βλέπουμε λοιπόν, σύμφωνα με τα γραπτά στοιχεία, ότι ο ναός της Αγίας Βαρβάρας προϋπήρχε του ναού του Αγίου Νικολάου.
Οι τοιχογραφίες των φωτογραφιών είναι του 1620 από τον Άγιο Νικόλαο. Οι τοιχογραφίες της Αγίας Βαρβάρας είναι πρόσφατες.
Βιβλιογραφία: Δημ. Σοφιανός «Η ΕΠΙΣΚΟΠΗ ΣΤΑΓΩΝ»
Ακολουθήστε το tameteora.gr στο Google News!