Μία από τις κυριότερες και μεγαλύτερες Θεομητορικές εορτές του έτους είναι τα «Εισόδια» της Θεοτόκου. Η Εκκλησία μας την τιμά στις 21 Νοεμβρίου, με ιδιαίτερη λαμπρότητα. Η σημασία της εορτής αυτής είναι μεγάλη και ιερή. Αποτελεί την βάση και την αρχή για όλη την μετέπειτα ζωή της Θεοτόκου.
Όπως γνωρίζουμε, η Παναγία Θεοτόκος, γεννήθηκε από γονείς γηραιούς, τον Ιωακείμ και την Άννα, που είχαν παρακαλέσει με πολύ πόνο τον Θεό να τους δώσει ένα τέκνο και να το αφιερώσουν στο Ναό Του. Πραγματικά, αυτό και έκαναν.
Όταν δηλαδή η Μαρία έγινε τριών ετών την έφεραν οι ίδιοι οι γονείς της στο Ναό και την παρέδωσαν στα χέρια του Ζαχαρία του ιερέα. Αυτός την αγκάλιασε, την ευλόγησε και είπε: «Εμεγάλυνε ο Κύριος το ονομά σου σε όλες τις γενεές. Με σένα θα ευλογηθούν τα έθνη και ο Κύριος θα λυτρώση τους υιούς του Ισραήλ». Και ανέβασε την τριετή Μαρία στο εσωτερικό του θυσιαστηρίου, όπου ο Θεός την χαρίτωσε. Και ευφράνθηκε η Παναγία και με αγαλλίαση ψυχής εσκίρτησε και όλοι πνευματικά πανηγύρισαν που έμεινε στο Ναό τον Άγιο, για να αγιασθεί και να γίνει αργότερα η Μητέρα του ίδιου του Θεού.
Λαογραφικά
Ιδιαίτερα σημαντική είναι η εορτή των «Εισοδίων» της Θεοτόκου για τους αγρότες, που την ονομάζουν, «της Παναγιάς της Αρχισπορίτισσας», της «Μεσοσπορίτισσας» ή της «Ξεσπορίτισσας», ανάλογα σε ποιο στάδιο βρίσκεται η σπορά και τη θεωρεί προστάτρια της σοδειάς (<εισόδια). Λέγεται και «Πολυσπορίτισσα», επειδή την ημέρα αυτή συνηθίζουν να βράζουν σπόρους από τα γεωργικά τους προϊόντα, που άλλα τρώνε και άλλα προσφέρουν για τα «χρόνια πολλά» και την ευδοκίμηση της σποράς. Σε κάποια μέρη σπόρους πηγαίνουν για ευλογία και στην εκκλησία.
Πολλά από τα λατρευτικά έθιμα, όπως επισημαίνει ο Γ. Μέγας, είναι αγροτικά, με πανάρχαιες ρίζες και αφορούν στην προσπάθεια εξευμενισμού αφ’ ενός και ευχαριστιών αφ’ ετέρου προς τον δαίμονα της βλάστησης με την προσδοκία της καλής σοδειάς. Επειδή μάλιστα οι καιρικές συνθήκες δεν είναι σε όλη την Ελλάδα οι ίδιες η έναρξη των αγροτικών εργασιών, και κυρίως της σποράς, δεν γίνεται συγχρόνως και έτσι τα έθιμα, κατά βάσιν ίδια γίνονται σε διαφορετικές ημέρες που απέχουν λίγο μεταξύ τους. Έτσι εξηγείται και το γεγονός ότι η εορτή των «Εισοδίων» της Θεοτόκου σφραγίζει το τέλος ή αλλού το μέσον της σποράς.
Σε πολλά μέρη της Ελλάδας την παραμονή ή και ανήμερα των «Εισοδίων» της Παναγίας, αλλά και του αγίου Ανδρέα, με έσχατο χρονικό όριο της αγίας Βαρβάρας (4 Δεκεμβρίου), οι νοικοκυρές έβραζαν πολλά σπόρια μαζί: σιτάρι, κριθάρι, σίκαλη, καλαμπόκι, φασόλια, ρεβίθια, κουκιά και τα μοίραζαν υπό τύπον κολλύβων στη γειτονιά «για να γίνουν τα σπαρμένα». Από αυτά ένα πιάτο «εισάγουν» στην εκκλησία, όπου διαβάζεται κατά τη λειτουργία και μοιράζεται στο εκκλησίασμα. Ένα μέρος του επιστρέφεται στο σπίτι. Από αυτό έχουν μερίδιο και τα ζώα, ιδιαίτερα «οι αροτήρες βόες», «τα καματερά βούγια» και το υπόλοιπο το ρίχνει ο γεωργός στο χωράφι για «να αναπαυθεί ο σπόρος». Αλλού παίρνουν πολυσπόρια και πάνε στη βρύση για να την ταΐσουν ή να την νίψουν. Ρίχνουν τα σπόρια στο νερό και λένε: «Όπως τρέχει το νερό να τρέχει το βιό». Κατόπιν παίρνουν νερό και γυρίζουν στο σπίτι.
Στην Παναγία-Δήμητρα, όπως εύστοχα παρατηρεί ο αείμνηστος Καθηγητής της Λαογραφίας Δημήτριος Λουκάτος, προσφέρεται «ευχαριστήρια πανσπερμία για το καλό που πέρασε και για το καλό που πρέπει να συνεχιστεί» καθώς η σοδειά του καλοκαιριού έχει καταναλωθεί σχεδόν κατά το ήμισυ:
«Μισό ’φαγα, μισό ’σπειρα, μισό ’χω να περάσω».
Όπως παρατηρεί ο καθηγητής Δημ. Λουκάτος, ο λαός τα «Εισόδια» της Παναγίας τα έχει συνδέσει εύστοχα με την είσοδο στο χειμώνα αλλά και με τη σοδειά του, αφού βρίσκεται στην αρχή του χειμώνα και σηματοδοτεί το τέλος περίπου της σοδειάς (έχουν συγκεντρωθεί σχεδόν όλοι οι καρποί στο σπίτι) και την αρχή της νέας περιόδου με τη σπορά των δημητριακών.
Στην πόλη της Καλαμπάκας αλλά και των χωριών μας η γιορτή της Παναγίας της Ποσπορίτσας έχει ιδιαίτερη σημασία. Ο αείμνηστος Στέφανος Αργ. Θανασούλας γράφει στο βιβλίο του «Λαογραφικά Καλαμπάκας»:
…Το βράδυ της παραμονής της Θεομητορικής αυτής γιορτής, που γιορτάζεται πάντα στις είκοσι μία Νοεμβρίου κάθε χρόνου, όλοι κάθε σπιτιού θα λουστούν, θ’ αλλάξουν εσώρουχα και θα κοιμηθούν νωρίς-νωρίς…
Πρωί – πρωί της άλλης μέρας, της γιορτής της Παναγίας, θα σηκωθούν με το χτύπημα της πρώτης καμπάνας… πάνε στην εκκλησιά να κοινωνήσουν, όσοι δεν «αρτύθηκαν» όλη αυτή τη βδομάδα… και συνεχίζει:
…Μετά την μεταλαβιά τα πρόσωπα όλων κι ιδιαίτερα των παιδιών δείχνουν γαληνεμένα, χαρούμενα, ευτυχισμένα. Κι έχοντας όλοι μέσα τους τον Χριστό, προσέχουν μη φτύσουν καταγής κι ακόμα περισσότερο όλη τη μέρα μην πέσουν, μην κοπούν και μη ματώσουν…
…Στο σπίτι περίμενε ένα πιάτο για τον καθένα με βρασμένο καλαμπόκι, απ’ το κρεμασμένο στο καταχτά ζευγάρι, φυλαγμένο για τη μέρα αυτή. Τα σπειριά όλα αυτού του καλαμποκιού —κατά πως ήταν εδώ έθιμο— τα έβραζαν στο τσουκάλι όλη τη νύχτα της παραμονής της γιορτής των «Εισοδίων της Παναγίας», που ο λαός μας της έδωκε τα ονόματα: «Πολυσπορίτισσα», «Αρχιοσπειρίστρα», «Μεσοσπορίτισσα» κι άλλα. Και τούτο γιατί η γιορτή αυτή ήταν κάποτε σταθμός στην περίοδο της σποράς, ενώ εμείς εδώ εξακολουθούμε να τη λέμε γιορτή «της Παναγίας της ‘Ποσπορίτσας’» (Αποσπερίτισσας).
Ο λαός μας πίστευε ότι ο καλός γεωργός έπρεπε μέχρι αυτή τη μέρα να είχε σπείρει πολλά (Πολυσπειρίτισσα), να είχε μέρες που άρχισε τη σπορά (Αρχισπειρίστρα) ή να είχε τουλάχιστον σπείρει τα μισά, να ήταν στη μέση της σποράς του (Μεσοσπορίτισσα) ή και να είχε τελειώσει, να είχε αποσπείρει (Ποσπορίτσα-Αποσπερίτισσα). Τούτο γιατί πιστευόταν —κάτι που ως σήμερα πολλοί πιστεύουν— πως όσα σπαρθούν μετά τις είκοσι μία Νοεμβρίου, αργούν να φυτρώσουν, θα περάσουν, λένε, σαράντα μέρες και κινδυνεύουν ακόμη και να χαθούν.
Η γνώμη αυτή στηρίζεται στην παρατήρηση των αρχαίων Ελλήνων ότι η δύση της Πλειάδας (Πούλιας) καθυστερεί το φύτρωμα των σπαρτών.
Οι γεωργοί μας και οι τσοπάνηδες συνδέουν τη δύση της Πούλιας με τον διαχωρισμό των εποχών φθινόπωρου-χειμώνα, απ’ όπου και η παροιμία: «Όντας η Πούλια βασιλεύει, ο καλός ζευγολάτης αποσπέρνει κι ούτε τσοπάνος στα βουνά, ούτε ζευγάς στους κάμπους».
Απ’ το ίδιο φαινόμενο, τη δύση της Πούλιας τη μέρα αυτή της γιορτής της Παναγιάς, ίσως επικράτησε και η μετεωρολογική παρατήρηση του λαού μας: «Ό,τι μέρα κάνει ο καιρός τη μέρα που βασιλεύει η Πούλια, ίδιες θα κάνει και τις σαράντα κατοπινές».
Η Παναγία η Ποσπορίτσα, συνδέεται με την καλή σοδειά (Καλοσοδειά) και τη γονιμότητα της γης.