Η ανάληψη δημόσιας ευθύνης συνιστά πρωτίστως υποχρέωση παρά προνόμιο, ιδίως όταν αυτή αφορά ζητήματα που αγγίζουν τον πυρήνα της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και της κοινωνικής συνοχής. Με την ολοκλήρωση της θητείας μου ως Υφυπουργού Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας, αισθάνομαι το χρέος να καταθέσω δημόσια τον απολογισμό του έργου που επιτελέστηκε. Ενός έργου πλέον των 55 δράσεων, που βασίστηκε στην εδραία πεποίθηση, ότι η ισότητα και τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν αποτελούν απλά ιδανικά, αλλά θεμελιώδεις αρχές και πυλώνες, που στηρίζουν και ενδυναμώνουν την κοινωνική συνοχή της χώρας μας και οδηγούν αναπόδραστα στην ευημερία των πολιτών. Ένα έργο, βασισμένο σε αρχές αδιαπραγμάτευτες, προσανατολισμένο σε μεταρρυθμίσεις με βάθος, σε λύσεις με διάρκεια και σε πολιτικές με πρόσημο την ισότητα, τη δικαιοσύνη και την προστασία των ευάλωτων. Ένα έργο, που στόχευε εν τέλει σε μια μεταρρυθμιστική, ολιστική αλλαγή εκ βάθρων.
Με πλήρη επίγνωση λοιπόν της ευθύνης, θα επιχειρήσω να σταχυολογήσω τις σημαντικότερες από τις δράσεις και τις τομές που δρομολογήθηκαν επί θητείας μου, αλλά και τον ορίζοντα προσδοκιών για τη συνέχεια μιας εθνικής προσπάθειας, που δεν ανήκει σε πρόσωπα, αλλά στο κοινωνικό σύνολο.
Έχοντας ως κατευθυντήριο οδηγό μας, τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, τις συστάσεις της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων της Grevio προς την Ελλάδα, σε συνδυασμό με την αποτύπωση της πραγματικής κατάστασης επί του πεδίου, από την πρώτη στιγμή ανάληψης των καθηκόντων μας, σε συνεργασία πάντα με την ΓΓΙΑΔ, τους υπηρεσιακούς παράγοντες, τους εποπτευόμενους από εμάς φορείς (π.χ. ΚΕΘΙ), αρμόδια Συμβούλια, τις ομάδες εργασίας, διυπουργικές και μη , αλλά και την κοινωνία των πολιτών (ΜΚΟ), επεξεργαστήκαμε και εκπονήσαμε μια δέσμη μέτρων, που στόχευε στην ολιστική προσέγγιση και αντιμετώπιση των ανισοτήτων και των πολλαπλών διακρίσεων, αλλά και κάθε είδους βίας με έμφυλα χαρακτηριστικά(ενδοοικογενειακή βία, σεξουαλική παρενόχληση, βιασμός, εμπορία γυναικών με στόχο την σεξουαλική εκμετάλλευση κ.λ.π.)
Πρωτίστως, υιοθετήσαμε ένα νέο δόγμα, με το βλέμμα στραμμένο στην πρόληψη. Το δόγμα της “τριπλής πρόληψης” το οποίο θα εκκινούσε από την πλήρη, ολιστική και αποτελεσματική αντιμετώπιση και διαχείριση του “πριν”, του “τώρα” και του “μετά” της βίας. Από την θεσμοθέτηση νέων εργαλείων πρόληψης, μέχρι και την δημιουργία προγραμμάτων για τους θύτες, με απώτερο στόχο τη μείωση της υποτροπής.
Αρχικώς συστήσαμε Ομάδα Διοίκησης Έργου, για την παρακολούθηση της εφαρμογής της Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης για την πρόληψη και την καταπολέμησης της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας απαρτιζόμενη από 21 μέλη με συμμετοχή όλων των συναρμόδιων φορέων και Υπουργείων η οποία ήδη ξεκίνησε τις συνεδριάσεις της. ( Δράση 1η)
Επανασυστήσαμε το Εθνικό Συμβούλιο Ισότητας των Φύλων, με σκοπό την υποβολή προτάσεων για την υιοθέτηση πολιτικών και δράσεων που προωθούν την ισότητα των φύλων, συμπεριλαμβανομένων και πολιτικών και δράσεων για την πρόληψη και καταπολέμηση της βίας και της παρενόχλησης στην εργασία. (Δράση 2η)
Επανασυγκροτήθηκε και λειτουργεί, το Εθνικό Συμβούλιο κατά του Ρατσισμού (ΕΣΡΜ) και της Μισαλλοδοξίας, με σκοπό την προετοιμασία εκπόνησης του 2ου Εθνικού Σχεδίου Δράσης κατά του Ρατσισμού και της Μισαλλοδοξίας (2025-2028). (Δράση 3η)
Γρήγορα, θέσαμε ως συμμάχους σε αυτή την προσπάθεια, τις Οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών. Καταφέραμε να συνομιλήσουμε, με πάνω από 80 οργανώσεις και η εμπειρία τους από το πεδίο, μας βοήθησε να εντοπίσουμε άμεσα στρεβλώσεις και κενά και να εργαστούμε ολιστικά για την διόρθωση τους.
Ακριβώς αυτός ο ευρύς διάλογος, ήταν που μας υπόμνησε την ανάγκη του βέλτιστου συντονισμού, ως αναγκαίας θεσμικής προϋπόθεσης για να γίνουμε καλύτεροι, αποτελεσματικότεροι, πιο γρήγοροι στην απόκριση μας σε κάθε μεμονωμένο περιστατικό βίας.
Συνεπώς, ο πρώτος πυλώνας της στρατηγικής μας και παράλληλα κορωνίδα των στρατηγικών μας επιδιώξεων, δεν θα μπορούσε παρά να ήταν ο σχεδιασμός μιας εμβληματικής μεταρρυθμιστικής τομής, ενός Εθνικού Συντονιστικού Κέντρου για την Πρόληψη και Καταπολέμηση της έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας. Το Κέντρο αυτό, σχεδιάστηκε για να αποτελέσει τον επιχειρησιακό πυρήνα και βραχίονα της εθνικής μας στρατηγικής -συγκεντρώνοντας τον συντονισμό, την επικοινωνία και την ταχεία αντίδραση μεταξύ των υπουργείων, των υπηρεσιών πρώτης γραμμής, των δικαστικών οργάνων και των φορέων της κοινωνίας των πολιτών.
Εξοπλισμένο με τεχνολογία αιχμής -πλατφόρμες δεδομένων σε πραγματικό χρόνο, αναλύσεις με βάση την τεχνητή νοημοσύνη, αυτοματοποιημένες ειδοποιήσεις και ασφαλείς υποδομές cloud- το Κέντρο αυτό θα λειτουργούσε, τόσο ως πανόπτης οφθαλμός όσο και ως κινητήριος μοχλός, εξασφαλίζοντας άμεση παρέμβαση, μακροπρόθεσμη παρακολούθηση και χάραξη πολιτικής βάσει στοιχείων. (Δράση 4η)
Λέγεται συχνά πως ό,τι δεν μπορεί να μετρηθεί δεν μπορεί να ρυθμιστεί. Ο κατακερματισμός των δεδομένων σχετικά με τη βία λόγω φύλου στην Ελλάδα υπονομεύει τόσο τη διακυβέρνηση όσο και τη δικαιοσύνη. Έτσι, ξεκινήσαμε το σχεδιασμό ενός Ενιαίου Συστήματος Συλλογής Δεδομένων, προκειμένου να ενσωματωθούν όλες οι σχετικές υπηρεσίες -από την επιβολή του νόμου και τη δικαιοσύνη έως την υγεία και τις κοινωνικές υπηρεσίες- σε ένα ενιαίο, συνεκτικό πλαίσιο πληροφοριών, έναν κόμβο δεδομένων, αποτελώντας τον οδοδείκτη μας στη χάραξη πολιτικών. (Δράση 5η)
Και αφού- ειδικά όταν μιλάμε για βία- η μέτρηση της έντασης, μπορεί να αποβεί καθοριστική, βρισκόμαστε σήμερα στην τελική φάση εφαρμογής του Οριζόντιου Εργαλείου Εκτίμησης Επικινδυνότητας, το οποίο δύναται μετρώντας τον κίνδυνο που διατρέχει το κάθε θύμα εξατομικευμένα, να ανταποκρίνεται αποτελεσματικά στην κάθε ιδιαίτερη περίπτωση και συνθήκη εμφάνισης ενδοοικογενειακής βίας. Για την απρόσκοπτη εφαρμογή του, προκαλέσαμε τη σύσταση ομάδας επεξεργασίας σχετικής Κοινής Υπουργικής Απόφασης, προκειμένου να εξασφαλιστεί η οριζόντια και διατομεακή εφαρμογή του σε όλο το εύρος της δημόσιας διοίκησης των συναρμόδιων Υπουργείων. Το εργαλείο θα εφαρμοστεί αρχικά από τον 4/2025 στις δομές του Δικτύου του ΚΕΘΙ και στη συνέχεια θα επεκταθεί και σε άλλες δομές του ΥΚΟΙΣΟ μέσα στο 2025. (Δράση 6η)
Τέλος, συντονισμός χωρίς πρωτόκολλα, δεν μπορεί να είναι συντονισμός. Έτσι, η δράση «Οριζόντιες παρεμβάσεις εθνικής εμβέλειας για την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών» που αφορά στην εκπόνηση πρωτοκόλλων και στην επιμόρφωση στελεχών των ΟΔΕ των ΟΤΑ και των Κέντρων Κοινότητας, υποβλήθηκε ήδη για χρηματοδότηση στο πλαίσιο του προγράμματος Ανθρώπινο Δυναμικό και Κοινωνική Συνοχή του ΕΣΠΑ 2021-2027 και αναμένεται η ένταξή της στις οριζόντιες δράσεις και η ενεργοποίησή της. Παράλληλα συμμετείχαμε σε πρωτοβουλίες άλλων Υπουργείων για τη δημιουργία πρωτοκόλλων. (Δράση 7η)
Μέχρι οι νέες πρωτοβουλίες, να αναμορφώσουν άρδην το τοπίο της βίας κατά των γυναικών στη χώρα μας, τα καθημερινά περιστατικά, το θάρρος τόσων σπουδαίων γυναικών που περήφανα προχώρησαν σε καταγγελία των κακοποιητών τους, απαιτούσε από εμάς να τους παράσχουμε ένα πλαίσιο προστασίας και ασφάλειας.
Παραλάβαμε, 44 Συμβουλευτικά Κέντρα, 20 ξενώνες φιλοξενίας (2 του ΕΚΚΑ και 18 των ΟΤΑ) και τη Γραμμή SOS 15900, 24ωρης εξυπηρέτησης, για θύματα έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας. Δομές σημαντικές, την πλειοψηφία των οποίων- απο την Κρήτη ως την Ροδόπη- επισκέφθηκα, επιβεβαιώνοντας ιδίοις όμμασι, πως η ύπαρξη τους, ενθάρρυνε την καταγγελία και μείωσε την υποκαταγραφή, αλλά πρωτίστως έσωσε ζωές. Οφείλαμε και οφείλουμε, να επενδύσουμε σε αυτές τις δομές, επενδύοντας παράλληλα σε ένα σημαντικό κομμάτι της λύσης του φαινομένου.
Αποφασίσαμε λοιπόν, να τις αναβαθμίσουμε για πρώτη φορά απο την δημιουργία τους. Να γίνουν πιο σύγχρονες, πιο φιλικές και ανθρωποκεντρικές. Προτεραιοποιήθηκαν οι Ξενώνες των δύο μεγάλων πόλεων (Αθήνας και Θεσσαλονίκης), καθώς δέχονται και την μεγαλύτερη πίεση, ώστε να ενισχυθούν σημαντικά τα δυο μεγάλα αστικά Κέντρα. Για την αναβάθμιση των ξενώνων πραγματοποιήσαμε μέχρι και σήμερα, σύνταξη τεχνικών εκθέσεων για τους δύο (2) ξενώνες του ΕΚΚΑ και συνάντηση με τον Διευθύνοντα Σύμβουλο της ΚΤΥΠ ΑΕ, καθώς και με υπηρεσιακά στελέχη, προκειμένου να πραγματοποιηθούν αυτοψίες μηχανικών, για την εκτίμηση του κόστους της αναβάθμισης των δύο ξενώνων. (Δράση 8η)
Επίσης, πραγματοποιήθηκε τηλεδιάσκεψη με τους Δημάρχους των 18 ΟΤΑ, που διαθέτουν ξενώνες φιλοξενίας, προκειμένου να προβούν σε εκτίμηση κόστους αναβαθμίσεων των κτιρίων, όπου απαιτείται και να επιλυθεί το ζήτημα των μισθωμένων κτιρίων. Επιπροσθέτως, πραγματοποιήθηκε επικοινωνία με τη Γεν. Γραμματεία Δημόσιας Περιουσίας προκειμένου να μας υποδείξουν σε συνεργασία με τις κατά τόπους κτηματικές υπηρεσίες διαθέσιμα κτίρια για μετεγκατάσταση των ήδη υπαρχόντων ξενώνων που βρίσκονται σε μισθωμένα κτίρια ή και διάθεση νέων σε περιοχές με υψηλά επίπεδα καταγραφής κρουσμάτων, αφού προηγουμένως αναβαθμιστούν ως προς την κτιριακή τους υποδομή και τον εξοπλισμό τους, προκειμένου να ενισχύσουμε το υπάρχον δίκτυο . (Δράση 9η)
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, διενεργήσαμε διαπραγματεύσεις με τον αρμόδιο Ευρωπαίο Επίτροπο, θέτοντας ως προτεραιότητα τη διασφάλιση της βιωσιμότητας των Δομών του Δικτύου μας, μέσω της διατήρησης και ενίσχυσης της ευρωπαϊκής χρηματοδότησης. Ήταν μια κρίσιμη παρέμβαση, προκειμένου να διασφαλιστεί η σταθερότητα και η μακροχρόνια λειτουργία αυτών των θεμελιωδών πυλώνων προστασίας. (Δράση 10η)
Ενώ αναφορικά με τη Γραμμή SOS 15900, έχει ζητηθεί η αύξηση του προϋπολογισμού του υφιστάμενου έργου για τη στελέχωση με 3 επιπλέον στελέχη και έχει ήδη πραγματοποιηθεί συνεργασία με το Εθνικό Ίδρυμα Κωφών για να παρέχουν δωρεάν διερμηνεία στη νοηματική γλώσσα, αλλά και με τους Γιατρούς του Κόσμου για την περαιτέρω ενίσχυση της Γραμμής. Επιπλέον, τελειοποιείται ήδη, το σχέδιο για την τεχνολογική της αναβάθμιση, με σύστημα διαχείρισης κλήσεων με ΑΙ, πολυγλωσσική υποστήριξη, προσβασιμότητα σε ΑμεΑ, υπηρεσία live chat και chatbot. (Δράση 11η)
Αξίζει να αναφερθεί, πως οι παροχές του Δικτύου Δομών ήδη επεκτάθηκαν, μέσω της πρόσβασης σε υπηρεσίες διερμηνείας κατόπιν διαγωνιστικής διαδικασίας και δωρεάν νομικής βοήθειας σε γυναίκες θύματα έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας, ανεξαρτήτως εισοδήματος, μέσω μνημονίου συνεργασίας που υπογράψαμε με τους Δικηγορικούς Συλλόγους της χώρας. Ήδη αναδείχθηκε ανάδοχος κατόπιν διαγωνιστικής διαδικασίας προκειμένου να εκπονηθεί μελέτη βιωσιμότητας των Δομών του Δικτύου ενώ ολοκληρώνεται η επικαιροποίηση του Κανονισμού των Δομών.
(Δράση 12η, 13η, 14η)
Επεξεργαστήκαμε επιπλέον, σχέδιο συνεργασίας με την εταιρεία παροχής υπηρεσιών μετακίνησης “Uber”, με σκοπό την υπογραφή μνημονίου για δωρεάν μεταφορά των θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας, από και προς τους Ξενώνες Φιλοξενίας. (Δράση 15η).
Στο πλαίσιο του Μνημονίου συνεργασίας με την Εθνική Ομοσπονδία Ξενοδόχων για καταλύματα έκτακτης ανάγκης, προετοιμάστηκε για τον 4/2025 επιμόρφωση του προσωπικού των ξενοδόχων. (Δράση 16η)
Επιπλέον, επεξεργαστήκαμε την δυνατότητα ανάπτυξης 13 Κινητών Μονάδων Υποστήριξης των Δομών του Δικτύου μας, μία ανά περιφέρεια, με σκοπό να προσφέρουν υπηρεσίες σε 24ωρη βάση, 7 μέρες την εβδομάδα, σε έκτακτες και επείγουσες περιπτώσεις σε απομακρυσμένες και υποβαθμισμένες περιοχές, ακόμη και με τη συνδρομή Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων. Οι μονάδες αυτές, στελεχωμένες με εκπαιδευμένους επαγγελματίες, θα επιτρέπουν την επιτόπια παρέμβαση, διασφαλίζοντας ότι η γεωγραφική θέση δεν θα καθορίζει την πρόσβαση στην προστασία. (Δράση 17η)
Οι Δομές μας όμως, δεν είναι οι μοναδικοί σύμμαχοι των γυναικών, σε έναν συνεχιζόμενο εφιάλτη, ο οποίος αγωνιστήκαμε με όλο μας το “είναι”, να αποτελέσει παρελθόν. Εργαλεία όπως το Panic Button, έγιναν ο “φύλακας άγγελος” των θυμάτων. Αυτός ήταν άλλωστε και ο λόγος που επεκτάθηκε χωρικά, σε όλη την επικράτεια, με δικαιούχους της εφαρμογής, να είναι όλα τα ενήλικα θύματα ενδοοικογενειακής βίας. Την τρέχουσα περίοδο ολοκληρώνεται σε συνεργασία με τα συναρμόδια Υπουργεία, ο σχεδιασμός για την περαιτέρω αναβάθμιση του. (Δράση 18η)
Είναι όλα τα παραπάνω εξόχως σημαντικά; Αναντίλεκτα ναι. Για εμάς όμως, δεν αρκούσαν. Μελετήσαμε διεθνείς πρακτικές, εκθέσεις διεθνών οργανισμών, μιλήσαμε με ειδικούς επιστήμονες και ήρωες της πρώτης γραμμής, καταλήγοντας στην εδραία πεποίθηση πως αν θέλουμε πράγματι να αλλάξουμε τις ισορροπίες στο πεδίο, χρειαζόμασταν νέες, διαφορετικές δομές. Δομές που θα μεταρρυθμίσουν αληθινά τις υπηρεσίες που παρέχονται στα θύματα. Είχαμε ανάγκη, την ολιστική υποστήριξη μέσω των “υπηρεσιών μιας στάσης”.
Ξεκινήσαμε έτσι, τον σχεδιασμό πρωτοποριακών δομών, στα πρότυπα διεθνών καλών πρακτικών του εξωτερικού, αποφασίζοντας να δημιουργήσουμε για πρώτη φορά στη χώρα Κέντρα Σεξουαλικής βίας & Βιασμού. Μια εμβληματική τομή, με την συνεργασία πολλών φορέων και υπηρεσιών, που θα παρέχει στα θύματα, ακριβώς εκείνο που έχουν ανάγκη: Μια θυματοκεντρική προσέγγιση, που θα ενθαρρύνει, έτι περαιτέρω την καταγγελία. Ένα εγχείρημα δύσκολο, που όμως άξιζε να παλέψουμε για να μετουσιωθεί σε πραγματικότητα. Για τον σκοπό αυτό, προγραμματήσαμε μέσω της Βρετανικής Πρεσβείας, διυπουργική αποστολή στη Γλασκώβη για επίσκεψη εργασίας σε Κέντρα αναφοράς σεξουαλικής βίας τον Μάρτιο 2025, ενώ προγραμματίστηκε η διοργάνωση παρουσίασης σχετικής μελέτης του Συμβουλίου της Ευρώπης στις 31/3/2025. Επιπροσθέτως, πραγματοποιήσαμε συναντήσεις με το Υπ. Υγείας και το Υπ. Δικαιοσύνης, καθώς και το Ιπποκράτειο Νοσοκομείο Αθηνών, προκειμένου να εξασφαλιστεί η συνεργασία και να συμπεριληφθεί η δημιουργία Κέντρων σεξουαλικής βίας στην αναδιαμόρφωση των τμημάτων επειγόντων περιστατικών στα νοσοκομεία της χώρας, που είναι την τρέχουσα περίοδο σε εξέλιξη. Παράλληλα συντάξαμε σχέδιο Υπουργικής απόφασης για τη συγκρότηση διυπουργικής ομάδας εργασίας με τη συμμετοχή στελεχών του Υπ. Υγείας, Δικαιοσύνης, Προστασίας του πολίτη, με επισπεύδων το ΥΚΟΙΣΟ για τη διαμόρφωση πρότασης για την ανάπτυξη κέντρων βιασμού/ σεξουαλικής βίας με σκοπό να υποβληθεί για χρηματοδότηση. (Δράση 19η)
Στο πεδίο των διεθνών συνεργασιών, είχα την τιμή να συναντηθώ με την Jaqueline O’Neill, Πρέσβη του Καναδά για τη θεματική Ατζέντα “Γυναίκες, Ειρήνη και Ασφάλεια” (WPS), με σκοπό την ανταλλαγή τεχνογνωσίας και εμπειριών για την ενίσχυση της συμμετοχής των γυναικών στη διαμόρφωση ειρηνικών και ασφαλών κοινωνιών. Επίσης, πραγματοποιήθηκε συνάντηση εργασίας με τον Υπουργό Δικαιοσύνης και Δημόσιας Τάξης της Κυπριακής Δημοκρατίας, κ. Μάριο Χαρτσιώτη, με αντικείμενο την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών για την καταπολέμηση της ενδοοικογενειακής βίας.
Όλες αυτές οι νέες μεταρρυθμίσεις, οι καινοτομίες και τα μοντέλα διαχείρισης, δεν θα είχαν κανένα απτό αποτέλεσμα, χωρίς δύο σημαντικούς πυλώνες που καθόρισαν τη δράση μας. Την ευαισθητοποίηση και την εκπαίδευση. Πυλώνες που αποτελούν συλλογικό διακύβευμα, θεμέλιο της κοινωνικής προόδου, αλλά που ενεργοποιούνται πρωτίστως στο επίπεδο του ατόμου — στο βλέμμα που ανοίγει, στη σκέψη που μετατοπίζεται, στη φωνή που αρθρώνεται. Εκεί αρχίζει η πραγματική αλλαγή.
Με αυτή την πεποίθηση, προσπαθήσαμε να βρεθούμε δίπλα σε κάθε άνθρωπο που ήθελε να ακούσει και να σκεφτεί διαφορετικά. Παρευρέθηκα και εκφώνησα περισσότερες από 60 ομιλίες σε όλη την επικράτεια, ανταποκρινόμενη σε κάθε κάλεσμα — από μεγάλα συνέδρια μέχρι μικρές, τοπικές εκδηλώσεις. Γιατί κάθε ευκαιρία διαλόγου, κάθε ακροατήριο, μικρό ή μεγάλο, αποτέλεσε μια ευκαιρία να σπείρουμε τον σπόρο της αλλαγής και να ενισχύσουμε τη συλλογική μας συνείδηση. Δίχως αυτούς τους ανθρώπους, δίχως αυτή τη ζωντανή επικοινωνία, καμία πολιτική δεν θα είχε ψυχή. (Δράση 20η)
Εκτός αυτών, διοργανώσαμε και τρεις εκδηλώσεις με ουσιαστικό κοινωνικό και πολιτικό αποτύπωμα, που υπογράμμισαν την κοινωνική μας δέσμευση: για την Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών, για την Παγκόσμια Ημέρα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και για την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας. Εκδηλώσεις που ανέδειξαν τη διατομεακότητα των θεμάτων και την ανάγκη για συνεχή δημόσιο διάλογο, συμμετοχή και εγρήγορση. (Δράση 21η)
Περαιτέρω προχωρήσαμε, στον σχεδιασμό και την υλοποίηση επιμορφωτικών δράσεων για επαγγελματίες πρώτης γραμμής Υπουργείων και άλλων κρατικών φορέων και ΟΤΑ α΄ και β΄ βαθμού. (Δράση 22η)
Για την υλοποίηση του έργου με τίτλο: «Φύλο, Οικογένεια, Εγκλεισμός» σε συνεργασία της ΓΓΙΑΔ με το ΚΕΘΙ και την ΝΠΙΔ ΕΠΑΝΟΔΟΣ του Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη, υπεγράφη μνημόνιο μεταξύ των φορέων με σκοπό την παροχή συμβουλευτικής εξειδικευμένης υποστήριξης σε μητέρες κρατούμενες. Συμφωνήθηκε η εκπόνηση έρευνας πεδίου σε γυναίκες –μητέρες κρατούμενες και η δημιουργία πιλοτικού Γραφείου Στήριξης της Οικογένειας και παροχής συμβουλευτικής και εντατικών εξειδικευμένων υπηρεσιών στις μητέρες κρατούμενες και στο οικογενειακό τους περιβάλλον, στο Κατάστημα Κράτησης Γυναικών Ελαιώνα Θήβας. (Δράση 23η)
Ακόμη, προχωρήσαμε σε επιμόρφωση επαγγελματιών και στελεχών του δημόσιου τομέα στη θεματική της βίας κατά των γυναικών. Ολοκληρώσαμε τον σχεδιασμό φακέλου του νέου επιμορφωτικού προγράμματος «Σύμβαση για την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας-Σύμβαση Κωνσταντινούπολης». Παράλληλα, εκπονήθηκε και το νέο επιμορφωτικό πρόγραμμα «Διαδικτυακή βία», ενώ έχει ολοκληρωθεί και η επικαιροποίηση του φυσικού αντικειμένου πολλών επιμορφωτικών προγραμμάτων του ΕΚΔΔΑ. (Δράση 24η)
Επιπλέον, για την ενίσχυση των πολιτικών πρόληψης και εκπαίδευσης, προκειμένου να ενεργοποιηθεί εξειδικευμένη δράση του τομεακού προγράμματος Ανθρώπινο Δυναμικό και Κοινωνική Συνοχή του ΕΣΠΑ 2021-2027, προϋπολογισμού 1 εκατ ευρώ, συμφωνήσαμε στη σύνταξη μελέτης του υφιστάμενου προγράμματος του Υπ. Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού για την καταπολέμηση της βίας προκειμένου σε συνεργασία με το ΚΕΘΙ να προχωρήσει η ενεργοποίηση της δράσης. (Δράση 25η)
Τέλος, η δράση «Πρόγραμμα για την πρόληψη και τη σεξουαλική παρενόχληση στα Πανεπιστήμια» έχει ήδη ενεργοποιηθεί. Στόχος του έργου είναι η πρόληψη και η αντιμετώπιση της σεξουαλικής παρενόχλησης στο χώρο των ΑΕΙ μέσω πολλαπλών οριζόντιων δράσεων εντός των χώρων των πανεπιστημίων, συμπεριλαμβανομένων και των φοιτητικών εστιών στέγασης και των φοιτητικών λεσχών σίτισης. Στο πλαίσιο του έργου θα εκπονηθούν ενιαία πρωτόκολλα αντιμετώπισης περιστατικών σεξουαλικής παρενόχλησης και θα δημιουργηθεί Εκπαιδευτικό Υλικό. (Δράση 26η)
Ο δρόμος για μια κοινωνία απαλλαγμένη από τη βία κατά των γυναικών, περνά αναπόδραστα από το μονοπάτι της ισότητας. Κατά την έννοια αυτή, η ουσιαστική ισότητα δεν μπορεί παρά να αποτελεί την πιο αποτελεσματική λύση για την ενδυνάμωση των γυναικών και παράλληλα ένα προσωπικό στοίχημα.
Συγκροτήσαμε τις Δημοτικές και Περιφερειακές Επιτροπές Ισότητας σε συνεργασία με τον Πρώτο και τον Δεύτερο βαθμό Τοπικής Αυτοδιοίκησης, με τις οποίες διενεργήσαμε τακτικές τηλεδιασκέψεις, ώστε η Τοπική Αυτοδιοίκηση ως το πιο προσφιλές, το εγγύτερο Κέντρο λήψης αποφάσεων, να συμβάλλει στη διάχυση των πολιτικών ισότητας, σε κάθε γωνιά της Πατρίδας μας. (Δράση 27η)
Ενσωματώσαμε στο εθνικό δίκαιο την Οδηγία (ΕΕ) 2022/2381 σχετικά με τη βελτίωση της ισόρροπης εκπροσώπησης των φύλων σε θέσεις διευθυντικών στελεχών των εισηγμένων εταιρειών, αυξάνοντας το ποσοστό εκπροσώπησης του υποεκπροσωπούμενου φύλου στα ΔΣ των μεγάλων εισηγμένων εταιρειών από το 25% στο 33%, επεκτείνοντας τη ρύθμιση και σε μη εισηγμένες εταιρείες και δημόσιες επιχειρήσεις, εφόσον το προβλέπουν στον καταστατικό τους. (Δράση 28η)
Θεσπίσαμε το «Ταμείο Ισότητας των Φύλων», στο οποίο θα εγγράφονται ποσά από χρηματικές κυρώσεις και κάθε είδους δωρεές, χορηγίες, κληρονομιές και κληροδοσίες υπέρ της Γενικής Γραμματείας Ισότητας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. (Δράση 29η)
Ενώ βρίσκεται σε εξέλιξη η πιλοτική εφαρμογή της δράσης «Νταντάδες της Γειτονιάς» σε 62 Δήμους της χώρας, ενός προγράμματος που αποτυπώνει με σαφήνεια την κοινωνική στόχευση και τη μεταρρυθμιστική τόλμη του Υπουργείου, προβήκαμε ήδη στην αποτίμηση της πιλοτικής εφαρμογής προκειμένου να προδιαγραφούν οι ορθοί όροι, παράμετροι και προϋποθέσεις της καθολικής εφαρμογής . Το πρόγραμμα αυτό, εμβληματικό ως προς το εύρος και τη φιλοσοφία του, με χρηματοδότηση 100 εκατομμυρίων, έχει σχεδιαστεί για να προσφέρει πρακτική υποστήριξη στις οικογένειες, ενισχύοντας την ισότητα στην πράξη και όχι μόνο στη θεωρία. Αποτελεί ουσιαστικό εργαλείο ενδυνάμωσης των γυναικών, ιδιαίτερα εκείνων που επωμίζονται δυσανάλογα το βάρος της φροντίδας των παιδιών, δίνοντάς τους τη δυνατότητα να μην αναγκάζονται να επιλέξουν ανάμεσα στην επαγγελματική τους ζωή και την οικογένεια.. Η εφαρμογή του, καθολικά, σε όλη την επικράτεια, έπειτα από ενδελεχή σχεδιασμό, θα λάβει χώρα μέχρι το τέλος του πρώτου εξαμήνου του 2025, αποτελώντας κρίσιμο σταθμό για τη διαμόρφωση ενός πιο ισόρροπου μοντέλου κοινωνικής οργάνωσης. (Δράση 30η)
Επενδύσαμε, στα προγράμματα «Σήμα Ισότητας» (τελικό στάδιο για καθολική εφαρμογή) και «Diversity» ενώ ολοκληρώθηκε η πιλοτική εφαρμογή του έργου Gender Mainstreaming, για την εισαγωγή της οπτικής του φύλου στις δημόσιες πολιτικές και τους προϋπολογισμούς, ώστε να εκπαιδευτεί ο δημόσιος τομέας σε μια πιο ισόρροπη, πιο δίκαιη οπτική. Επεκτείναμε επιπλέον, το πρόγραμμα στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, ώστε μέσα από τις τόσο σημαντικές Δημοτικές και Περιφερειακές Επιτροπές Ισότητας, η διάχυση της οπτικής του φύλου να λάβει χώρα σε κάθε γωνιά της όμορφης πατρίδας μας. Η τελική διάσκεψη για τη διάδοση των αποτελεσμάτων του έργου πραγματοποιήθηκε τον 2/2025. Επιπλέον το υλικό που παράχθηκε έχει αξιοποιηθεί για τη δημιουργία εκπαιδευτικού προγράμματος για την ένταξη της διάστασης του φύλου στις δημόσιες πολιτικές το οποίο θα ενταχθεί στα εκπαιδευτικά προγράμματα του ΕΚΔΔΑ. (Δράσεις 31η,32η,33η)
Υλοποιήσαμε, το Ευρωπαϊκό έργο Fair Pay, το οποίο στοχεύει να συμβάλει στην εξάλειψη του μισθολογικού χάσματος μεταξύ των δύο φύλων και στην αντιμετώπιση των βαθύτερων αιτίων του, προωθώντας τη διαφάνεια στις αμοιβές, πραγματοποιώντας το πρώτο αναγκαίο βήμα σε μια ευρωπαϊκή αδικία που πρέπει να εξαλειφθεί. (Δράση 34η)
Προβήκαμε στις δέουσες ενέργειες για την ενεργοποίηση της δράσης για τη δημιουργία κόμβου πληροφόρησης, ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης για το φύλο και την απασχόληση, επιδιώκοντας να καλύψουμε τυχόν κενά τεκμηρίωσης, ανάλυσης και ενημέρωσης/ευαισθητοποίησης στο πεδίο του φύλου και της απασχόλησης γυναικών και της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας. Στο πλαίσιο αυτό, σχεδιάστηκε να δημιουργηθεί βάση δεδομένων και ηλεκτρονική βιβλιοθήκη, εκπόνηση μελετών και ερευνών και δημοσιεύσεων ανάλυσης και πολιτικής για το φύλο και την απασχόληση, εκπόνηση επιστημονικού-επιμορφωτικού υλικού, διασύνδεση με άλλες δομές και ανάδειξη καλών πρακτικών, με τη δράση να έχει ήδη εξειδικευτεί. (Δράση 35η)
Επίσης, σχεδιάστηκε νέα δράση με δικαιούχο το ΚΕΘΙ και χρηματοδότηση από το τομεακό πρόγραμμα «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού και Κοινωνική Συνοχή» του EΣΠΑ 2021- 2027 που αφορά στη δημιουργία εργαλειοθήκης και την επιμόρφωση των στελεχών ΟΤΑ Α΄ και Β΄ Βαθμού που απαρτίζουν τις Δημοτικές Επιτροπές Ισότητας και τις Περιφερειακές Επιτροπές Ισότητας. (ΔΕΠΙΣ/ΠΕΠΙΣ) η οποία θα ενεργοποιηθεί άμεσα. (Δράση 36η)
Για την ενίσχυση και την αναβάθμιση του Παρατηρητηρίου Ισότητας των Φύλων και τη δημιουργία πλατφόρμας για την υποστήριξή του, καθώς και της Βιβλιοθήκης Ισότητας των φύλων του ΥΚΟΙΣΟ, συνεργαστήκαμε προκειμένου να συνταχθούν τεχνικές προδιαγραφές για την εκπόνηση τευχών διαγωνισμών προκειμένου να προκηρυχθούν οι σχετικές δράσεις με χρηματοδότηση από το τομεακό πρόγραμμα «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού και Κοινωνική Συνοχή» του EΣΠΑ 2021-2027. (Δράσει 37 και 38)
Παράλληλα, επεξεργαστήκαμε σχέδιο για τη στήριξη των γυναικών Ρομά, μια πληθυσμιακή ομάδα που βιώνει πολλαπλές διακρίσεις. Σε αυτή την πρωτοβουλία είχαμε την πολύτιμη συμβολή του Βουλευτή Επικρατείας Γεώργιου Σταμάτη, ο οποίος έχει επιδείξει διαχρονική ευαισθησία και ενσυναίσθηση για το συγκεκριμένο ζήτημα. (Δράση 39η)
Ακόμη, μέσα στο 2025 δρομολογήσαμε την ενεργοποίηση της δράσης ενδυνάμωσης και προώθησης της ισότητας στα ΑΕΙ με έμφαση στην ισότητα των φύλων. Στο πλαίσιο της δράσης υποστηρίζεται η υλοποίηση των Σχεδίων Δράσης για την Ισότητα των Φύλων και την καταπολέμηση των Διακρίσεων ως αναπόσπαστο στοιχείο του στρατηγικού σχεδιασμού και των θεματικών αξιολογήσεων των ΑΕΙ. (Δράση 40η)
Έχουν ήδη οριστεί αρμόδια στελέχη από όλα τα συναρμόδια Υπουργεία για τη συγκρότηση νομοπαρασκευαστικών ομάδων εργασίας για τη μεταφορά στο εθνικό δίκαιο δύο νέων Οδηγιών της ΕΕ που υιοθετήθηκαν το 2024 στον τομέα της ίσης μεταχείρισης και των ίσων ευκαιριών μεταξύ γυναικών και ανδρών στην απασχόληση και την εργασία, καθώς και σχετικά με τα πρότυπα για τους φορείς ισότητας (Οδηγίες 2024/1499 και 2024/1500) και απομένει ο ορισμός Προέδρων των Νομοπαρασκευαστικών Επιτροπών για να προχωρήσει η διαδικασία, ενώ έχουμε ήδη ξεκινήσει τις απαραίτητες ενέργειες για τη δημιουργία νομοπαρασκευαστικής ομάδας εργασίας για την ενσωμάτωση όσων διατάξεων της Οδηγίας (ΕΕ) 2024/1385 δεν έχουν ήδη μεταφερθεί στο εθνικό δίκαιο με τον Ν. 5172/2025. (Δράσεις 41,42,43)
Θέσαμε τα θεμέλια για τη δημιουργία ενός νέου Κέντρου Καινοτομίας Γυναικών, ενός εκ των εμβληματικότερων έργων του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Ισότητα των Φύλων 2021-2025, σε συνέχεια του Κέντρου Καινοτομίας του ΧΜ ΕΟΧ 2014-2021 «Greek Innovation Lab for Women (The Innovation Centre for Women, #GIL4W)», για το οποίο υποβλήθηκε πρόταση με τίτλο «Greek Regional Cluster for the Women’s Empowerment in Digital and Green Era”στο πλαίσιο πρόσκλησης για τη διαμόρφωση της ελληνικής πρότασης που θα χρηματοδοτηθεί από το XM EOX 2021-2028, με π/υ 7.430 εκατ. ευρώ. Η πρόταση κατατέθηκε τον 12/2024 και αναμένεται να εξεταστεί και να συμπεριληφθεί στο νέο Μνημόνιο Συνεργασίας μεταξύ Ελλάδος και Νορβηγίας. (Δράση 44η).
Επιπλέον, προχωρήσαμε στην υπογραφή μνημονίου συνεργασίας με το Υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών, που ενισχύει τη διυπουργική συνεργασία για την προώθηση της κοινωνικής ένταξης, της ισότητας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μέσω των υποδομών των δημόσιων μεταφορών. Προβλέπει ακόμα, τη θέσπιση σαφών κατευθυντήριων γραμμών και πρωτοκόλλων για την αντιμετώπιση περιστατικών παρενόχλησης ή διακρίσεων στους χώρους των δημόσιων μεταφορών. Στο πλαίσιο του Μνημονίου έλαβε χώρα καμπάνια ευαισθητοποίησης στα μέσα μαζικής μεταφοράς, ενω προβλέφθηκε ο σχεδιασμών αντίστοιχων εκστρατειών ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης στο μέλλον. (Δράσεις 45η και 46η)
Τέλος, επεξεργαστήκαμε την εκπόνηση, ενός νέου Προγράμματος Γυναικείας Επιχειρηματικότητας, συνολικού προϋπολογισμού 20 εκατ., προκειμένου σε συνεργασία με όλα τα Επιμελητήρια της χώρας , να παρέχονται τα εργαλεία και το κίνητρο σε άξιες γυναίκες, να εισέλθουν στον επιχειρηματικό τομέα, ωφελώντας με τα συγκριτικά τους πλεονεκτήματα, εκτός από το ελληνικό επιχειρείν, την Εθνική Οικονομία και τη βιώσιμη ανάπτυξη, ιδιαίτερα σε μια εποχή διεθνών κλειδωνισμών και προκλήσεων. (Δράση 47η)
Η ισότητα είναι ανθρώπινο δικαίωμα, αλλά δεν είναι το μόνο. Με ισχυρή την πεποίθηση, ότι ο σεβασμός και η διασφάλιση των δικαιωμάτων του ανθρώπου, είναι εκείνο το απαραίτητο στοιχείο που ξεχωρίζει τα πολιτισμένα έθνη και εξυψώνει το ευρωπαϊκό ιδεώδες, σχεδιάσαμε την αναβάθμιση του τομέα των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και προτείναμε τη δημιουργία Διεύθυνσης με τρία τμήματα στον υπό επεξεργασία οργανισμό του ΥΚΟΙΣΟ.
Υποβλήθηκε πρόταση εξειδίκευσης για τη χρηματοδότηση της δράσης με «CRC-2 Ανθρώπινα Δικαιώματα και Φιλική προς τα Παιδιά Δικαιοσύνη» στο πλαίσιο του Προγράμματος Ανθρώπινο Δυναμικό και Κοινωνική Συνοχή του ΕΣΠΑ 2021-2027 σε συνεργασία με το Υπ. Δικαιοσύνης και αναμένεται η έγκριση και ενεργοποίησή της εντός του 2ου εξαμήνου 2025. (Δράση 48η)
Έχει προγραμματιστεί η εκπόνηση οδηγού ευαισθητοποίησης της δημόσιας διοίκησης για το ρατσιστικό έγκλημα (2ο εξάμηνο 2025) ενώ θα επανεκτυπωθεί Οδηγός για τα δικαιώματα των θυμάτων ρατσιστικού εγκλήματος. (Δράσεις 49η και 50η)
Υλοποιείται το έργο ECOSYSTEM για την ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των δημόσιων αρχών και της κοινωνίας των πολιτών για την καταπολέμηση της μισαλλοδοξίας, του ρατσισμού και των πολλαπλών και διατομεακών διακρίσεων. Θα πραγματοποιηθεί ενημέρωση 10.000 θυμάτων σε 2 χρόνια και 100.000 ατόμων σε μια εθνικής εμβέλειας εκστρατεία, ενώ θα ενισχυθεί η πρόσβαση των θυμάτων σε πληροφορίες και υπηρεσίες μέσω πλατφόρμας διαθέσιμης σε 10 γλώσσες. (Δράση 51η)
Τέθηκαν σε εφαρμογή δύο (2) νέα επιμορφωτικά προγράμματα σε συνεργασία με το ΕΚΔΔΑ που αφορούν στην Ενίσχυση της εφαρμογής του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε. και στην Ευαισθητοποίηση της Δημόσιας Διοίκησης στα δικαιώματα και την Υποστήριξη των θυμάτων ρατσιστικής βίας, ενώ σχεδιάζονται νέα προγράμματα για τα ανθρώπινα δικαιώματα σε συνεργασία με το Υπ. Δικαιοσύνης, αναφορικά με τη ρητορική μίσους και την επιμόρφωση δημοσιογράφων και για το σκοπό αυτό είχε προγραμματιστεί η υπογραφή μνημονίου συνεργασίας. (Δράσεις 52 και 53)
Παράλληλα συμμετείχαμε στην ομάδα εργασίας για την εκπόνηση του Εθνικού Σχεδίου Δράσης Καταπολέμησης της Εμπορίας Ανθρώπων 2025-2030 και στον Εθνικό Μηχανισμό Αναφοράς Ταυτοποίησης και Παραπομπής Θυμάτων Εμπορίας Ανθρώπων, ενώ συνδράμαμε και στον συντονισμό με το ΥΠΕΞ της αξιολόγησης της χώρας μας από την Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ για την υλοποίηση του διεθνούς Συμφώνου για τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα. (Δράση 54η και 55η)
Όλα τα παραπάνω δεν θα είχαν καμία σημασία χωρίς τη θεσμική προϋπόθεση που καθιστά κάθε πολιτική πράξη ουσιαστική: τη λογοδοσία. Η ευθύνη απέναντι στους πολίτες και στη Δημοκρατία δεν είναι αφηρημένη έννοια, αλλά καθημερινή στάση. Γι’ αυτό και κάθε φορά που κληθήκαμε να απαντήσουμε σε κοινοβουλευτική ερώτηση, ανταποκριθήκαμε άμεσα, με διαφάνεια και σαφήνεια, με σεβασμό στον ρόλο του Κοινοβουλίου και στη δύναμη της δημόσιας λογοδοσίας ως θεμέλιο της πολιτικής νομιμοποίησης.
Εν κατακλείδι, όσα εκτέθηκαν ανωτέρω, δεν είναι ένας «θεωρητικός κατάλογος φιλοδοξιών», αλλά ένα λεπτομερές στρατηγικό πλαίσιο πολιτικών- με συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα, κοστολογημένα, των περισσοτέρων εκ των οποίων με εξασφαλισμένη χρηματοδότηση και σε πολλές περιπτώσεις ήδη σε εξέλιξη. Μια ατζέντα κάθε άλλο παρά στενόμυαλη… Μια ατζέντα εθνική σε έκταση, ευρωπαϊκή σε προσανατολισμό και οραματική σε στόχευση.
Αποτελούν στην ολότητα τους, το επιστέγασμα συνεργειών, θεσμικών συνεργασιών και συλλογικής προσπάθειας. Προβάλλει λοιπόν, ως ζήτημα δημόσιου συμφέροντος να διασφαλιστεί η συνέχεια αυτής της προσπάθειας, η οποία δεν είχε προσωπικό χαρακτήρα, αλλά χαρακτήρα θεσμικό, υπηρετώντας τη Δημοκρατία και τους πολίτες της.
Είμαι βέβαιη, ότι η άξια νέα Υφυπουργός Έλενα Ράπτη, η οποία έχει πλέον την ευθύνη αυτής της κρίσιμης αποστολής, θα προσεγγίσει το έργο με τη σοβαρότητα και τη συνέπεια που απαιτεί η συγκυρία, στοιχεία που χαρακτηρίζουν άλλωστε, τη διαδρομή της μέχρι σήμερα. Η αναγνώριση του επείγοντος και του βάθους των προκλήσεων είναι το αναγκαίο πρώτο βήμα για να διατηρηθεί ζωντανός ο κοινός στόχος: μια κοινωνία πιο δίκαιη, πιο ασφαλής και πιο συμπεριληπτική για όλους.
Στο σημείο αυτό, αισθάνομαι την ανάγκη να εκφράσω τις θερμές μου ευχαριστίες προς όλους όσοι συνέβαλαν στην κοινή αυτή προσπάθεια: την Υπουργό Σοφία Ζαχαράκη, τους Γενικούς Γραμματείς του Υπουργείου Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας, τους διευθυντές, προϊσταμένους και τους υπηρεσιακούς παράγοντες, τους συναδέλφους στην Κυβέρνηση, Υπουργούς και Υφυπουργούς, που χάρη στην πολύτιμη συνέργειά τους, προωθήθηκαν πολλές από τις παραπάνω μεταρρυθμίσεις, τους Περιφερειάρχες και τους Δημάρχους καθώς όλα τα στελέχη της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, την πρόεδρο και τα μέλη του ΔΣ καθώς και όλα τα στελέχη του Κέντρου Ερευνών για Θέματα Ισότητας, τους συνεργάτες μου, καθώς και τους εκπροσώπους της κοινωνίας των πολιτών, τους φορείς, τις οργανώσεις και κάθε πολίτη που με τη συμμετοχή, τις ιδέες και τη δράση του, ενίσχυσε ουσιαστικά το έργο μας. Χωρίς τη δική τους συμβολή, τίποτα από όλα αυτά δεν θα είχε καταστεί εφικτό. Και φυσικά, ευχαριστώ τον Πρωθυπουργό που με εμπιστεύτηκε και μου ανέθεσε ένα τόσο σημαντικό χαρτοφυλάκιο.
Ακολουθήστε το tameteora.gr στο Google News!
