Η πείρα είναι η μεγαλύτερη δασκάλα της ζωής· πληρώνεται όμως με χρόνο και όχι με χρήμα. Και είναι επόμενο αυτό, γιατί πείρα είναι η γνώση που δημιουργείται από τις βιωματικές εμπειρίες, θετικές ή αρνητικές. Το ότι όμως η πείρα συσσωρεύεται τότε που η ζωη λιγοστεύει, αυτό φαίνεται κάπως ανακόλουθο, ενώ σαφώς ανακόπτει την πρόοδο του κοινωνικού συνόλου.
Πάντως, δεν πρέπει κανείς να αδημονεί και να πικραίνεται για τη μεγάλη καθυστέρηση της πείρας, κυρίως γιατί το αγαθό αυτό δεν είναι αποκλειστικά προσωπικό και γιατί ήδη το άτομο, ξεκινώντας τη δική του ζωή, μπορεί να χρησιμοποιήσει ένα μέρος και από τη συλλογική πείρα των παλαιοτέρων. Δυστυχώς η αλήθεια της ζωής και τα λάθη τόσο των νέων, όσο και των μεγαλυτέρων συντελούν στο να μένει κιόλας ανεκμετάλλευτο ένα μεγάλο κεφάλαιο της ανθρώπινης πείρας.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η γνώση που προέρχεται από την πείρα είναι «αδέσποτο», οικουμενικό αγαθό. Δεν αποσκοπούμε στη δημιουργια ατομικών ιδιοκτησιών της πείρας, τη συλλογική πείρα θέλουμε κυρίως να αυξήσουμε. Εκείνο που έχει ιδιαίτερη σημασία είναι το ότι συνεχώς αυξάνεται αυτή, καθώς κατατίθεται στη γενική τράπεζα της ζωής. Σε αυτή την τράπεζα είναι ηθικά υποχρεωμένος ο κάθε άνθρωπος να καταθέτει τη δική του πείρα, ενώ ταυτόχρονα έχει δικαίωμα να κάνει χρήση της πείρας των άλλων. Φυσικά, σε κάθε στάδιο της ώριμης ηλικίας απολαμβάνει ο άνθρωπος και ένα μέρος από τη συνολική πείρα που διαμορφώνει προς το τέλος της ζωής του.
Η καθυστέρηση όμως της πείρας οφείλεται και σε άλλα αίτια. Οφείλεται πρώτα στο ότι τα προσωπικά λάθη, αλλά και οι επιτυχίες μας δεν έρχονται όλα μαζί απαιτούν κάποιο χρόνο. Φυσικά, είναι και τα δυο τους ευπρόσδεκτα και ευλογημένα. Έπειτα, η πείρα μας προορίζεται για τους νέους κυρίως. Τη δική τους πείρα μπορούν αυτοί να τη δημιουργήσουν πάνω σε άλλα θέματα και προβλήματα της ζωής. Αυτό μπορεί να ικανοποιεί τους παλαιοτέρους, γιατί βοηθάει πολύ τη νέα γενιά. Ξέρουμε ακόμη ότι ο άνθρωπος είναι πεπερασμένο ον έχει περιορισμένες δυνατότητες και γι’ αυτό δεν μπορεί να δημιουργήσει σύντομα τη συνολική πείρα. Το κυριότερο όμως, η πείρα είναι μια πορεία μέσα από θετικά και αρνητικά βιώματα· και αυτά τα βιώματα τα φέρνει η ζωή με την πάροδο του χρόνου.
Έτσι, δημιουργούνται προβλήματα πρώτα στο ίδιο το άτομο. Το ότι αργεί να έλθει η πείρα, αυτό δημιουργεί στους νέους ατολμία στην ανάληψη έργων και πρωτοβουλιών, λάθη ενεργειών και αποτυχίες στις προσπάθειες και στις επιλογές τους. Γι’ αυτό, είναι επόμενο να αγωνιούν, να στενοχωριούνται, να παραπονιούνται και να πικραίνονται. Όμως, «είναι πολύ όμορφο και πολύ γόνιμο να συλλογίζονται ότι η ζωή αρχίζει την κάθε στιγμή, αφού είναι μια ασταμάτητη δημιουργία». Τα ίδια συναισθήματα δοκιμάζουν και οι απόμαχοι της ζωής, γιατί διαθέτουν ολοκληρωμένη πείρα, τώρα που αποχωρούν από τα δρώμενα της ζωής. Νομίζουν ότι η μεγάλη τους πείρα είναι ήδη άχρηστη και περιττή. Χρειάζεται μεγάλη πνευματική και ψυχική καλλιέργεια, για να αντιλαμβάνεται κανείς την πείρα του ως κομμάτι της πανανθρώπινης πείρας και ως ανιδιοτελή προσφορά στις νεότερες γενιές.
Αλλά και η κοινωνία ζημιώνει σοβαρά από την καθυστέρηση και τη δύσκολη μετάδοση της προσωπικής πείρας. Είναι βέβαιο ότι άλλος θα ήταν ο ρυθμός της προόδου, αν η πείρα ερχόταν πιο γρήγορα. Δικαιολογημένα λέγεται: «Αν οι νέοι είχαν πείρα και οι γέροι νιάτα, ο κόσμος μας θα ήταν αλλαγμένος πριν απο πολλούς αιώνες». Το κοινωνικό σύνολο βλάπτεται και από το ότι υπάρχουν συγκεκριμένες δυσκολίες στη μετάδοση της προσωπικής πείρας.
Η πρώτη δυσκολία οφείλεται στη μειωμένη δεκτικότητα των νέων περιφρονούν αυτοί την πείρα των παλαιοτέρων, νομίζοντας ότι μπορούν σύντομα να δημιουργήσουν δική τους. Η δεύτερη δυσκολία αναφέρεται στα έμπειρα κοινωνικά μέλη· πολλές φορές αυτά κρατούν σκόπιμα και φιλάρεσκα την πείρα για τον εαυτό τους, για λόγους επαγγελματικούς, ψυχολογικούς και προσωπικούς. Μια τελευταία δυσκολία δημιουργείται από το ότι η πείρα δεν εκταμιεύεται στο σύνολό της, έστω και αν παλαιοί και νέοι είναι πρόθυμοι να τη δώσουν και να την παραλάβουν.
Για να αντιμετωπίσουμε στο μέτρο του δυνατού το συγκεκριμένο πρόβλημα, χρειάζεται πρωτίστως μεγαλύτερη και όσο γίνεται πιο έγκαιρη δράση. Είναι ευνόητο ότι δεν μπορούμε να έχουμε δυναμική παρέμβαση στο πρόβλημα αυτό, μπορούμε όμως να αναπτύξουμε μεγαλύτερη και πρώιμη δράση. Μέσα σε αυτή τη δράση μπορούν να σημειωθούν επιτυχίες και αποτυχίες, ευχέρειες και δυσκολίες, και να αρχίσει ο σχηματισμός της πείρας. Η δράση αναφέρεται στην καθημερινή και επαγγελματική ζωή, καθώς και στην κοινωνική, στην επιστημονική και την καλλιτεχνική. Όσο πιο γρήγορα και όσο πιο πολλούς ρόλους αναλαμβάνει κανείς, τόσο μεγαλύτερη πείρα αποκτά.
Κυρίως όμως, πρέπει να κατανοήσουμε ότι η πρόοδος του ανθρώπου γενικά, δεν προχωρεί ευθύγραμμα αλλά με τεθλασμένη γραμμή, «συγκυριακά». Και αυτό συμβαίνει σε όλες τις περιπτώσεις· και όταν έχουμε πρόοδο, και όταν έχουμε παρακμή και όταν έχουμε στασιμότητα. Πάντα προχωρούμε με μια άνοδο και μια κάθοδο. Αυτό αποτελεί ιστορική διαπίστωση και είναι ο σοβαρότερος λόγος της καθυστέρησης που παρατηρείται στην απόκτηση της πείρας. Γι’ αυτό, χρειάζεται να αντιτάσσουμε σε αυτή την πραγματικότητα υπομονή, καρτερία, αισιοδοξία και αγωνιστικότητα. Με αυτές τις αρετές και επιπλέον με τη φρόνηση και το μέτρο μπορεί ο άνθρωπος να μην πικραίνεται παρατηρώντας την αντινομία που βλέπουν στο θέμα της πείρας οι αφιλοσόφητοι άνθρωποι.
Ωστόσο, μπορούν να ληφθούν και άλλα μέτρα, επικουρικά και ωφέλιμα. Οι παλαιότεροι οφείλουν να παρέχουν πρόθυμα την πείρα τους στους νέους και να τους συμβουλεύουν για την αξία της. Οι νέοι πάλι πρέπει να ξέρουν ότι θα αργήσει να ολοκληρωθεί η δική τους πείρα και γι’ αυτό είναι απαραίτητη η πείρα των ηλικιωμένων, την οποία λογικό είναι να αξιοποιούν σωστά και πρόθυμα. Οι νέοι δεν μπορούν παρά να αισθάνονται ως συνεχιστές της ζωής και γι’ αυτό έχουν χρέος να παραλάβουν από τους μεγαλύτερους τη σκυτάλη της γνώσης. Τα δώρα της θεάς Αθηνάς αποτελούν αγώνισμα ζωής και κατ’ ανάγκην έρχονται στους νέους μέσα από τις προηγούμενες γενιές. Για να συντελεστεί όμως αυτή η ροή της πείρας και της σοφίας, είναι αυτονόητο ότι οι νέοι χρειάζεται να θεωρούν ως κύριο μέλημά τους την αδιάκοπη ανθρωπογνωσία, τη λογική οργάνωση της σκέψης τους και την πνευματική καλλιέργεια. Νεότητα και πείρα μπορούν να συνδυαστούν. Μπορούν να συνυπάρξουν μέσα από τη σοφία της ζωής. «Καλότυχος που στη ζωή τον οδηγεί ένας Σωκράτης».
ΜΕΡΙΚΕΣ ΑΚΟΜΗ ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΙΡΑ
1. «Πείρα είναι ένα τρόπαιο σχηματισμένο από όλα τα όπλα που μας πλήγωσαν».
2. Υπάρχουν έμπειροι άνθρωποι που παρακαλούν κιόλας να τους συμβουλεύονται. Ιδίως σήμερα που οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας μένουν συνήθως χωρίς κοινωνικό ρόλο.
3. Η ζωή είναι «σοφή λίαν», φέρνει την πείρα και την ικανοποίηση σαν ένα στεφάνι αγώνα, μετά από πολύ κόπο και χρόνο.