Τα τοπωνύμια ήταν αρχικά για τους ανθρώπους που ζούσαν και εργάζονταν στην περιοχή τους οι «σημαδούρες», που έβαζαν στα διάφορα σημεία του τόπου τους για να μπορούν έτσι εύκολα να προσδιορίζουν το συγκεκριμένο σημείο στους συγχωριανούς τους μιλώντας γι’ αυτό με βάση τις δουλειές τους -υλοτομία-βοσκή.
Οι τοπωνυμίες δεν είναι μόνο ανθρώπινα κατασκευάσματα, έχουν και το λόγο τους, τη ζωή τους, τον πολιτισμό του τόπου, την ιστορία τους. Είναι συνδεμένα με τη μορφή του εδάφους και τα επί του εδάφους υπάρχοντα, με τη γύρω φύση, με τους κατοίκους της. Με τα πρόσωπα και τα γεγονότα, τα έργα, τις τέχνες και τα συμβάντα. Τα τοπωνύμια φανερώνουν μιαν αλήθεια. «Εκ των ονομάτων την αλήθειαν ειδέναι». Κάθε τοπωνύμιο και μια ιστορία, μια ολόκληρη ζωή. Πρόσωπα, γεγονότα, καταστάσεις, αναμνήσεις, διηγήσεις γεμάτες αστεϊσμούς, σκανδαλιές και παιδικές ξεγνοιασιές, αλλά και από μνήμες φτώχειας, απαιδευσίας και αγριότητας.
Μέσα από τα τοπωνύμια φαίνονται οι περίοδοι της ακμής και παρακμής, οι σταθμοί από τους οποίους πέρασε ο τόπος (Βυζάντιο, Φραγκοκρατία, Τουρκοκρατία, Ελευθέρωση), αλλά και προσωπικοτήτων με τοπική και εθνική προσφορά.
Τα τοπωνύμια κρύβουν σπουδαία ιστορικά στοιχεία, πολιτισμό, αξίες και ιδανικά. Καταγράφουν καταστάσεις, μύθους και θρύλους, τα αχνάρια των ξένων λαών που διάβηκαν από τον τόπο και την επίδρασή τους πάνω σ’ αυτόν. Συμπεριφορές ανθρώπων, ιδιωματισμούς, διαλέκτους, επαγγέλματα, γνώσεις.
Διαφαίνονται άρχοντες και αρχόντισσες, δούλοι και δούλες, κυρίαρχοι και υποτελείς. Άνθρωποι που περάσανε και άνθρωποι που φύγανε.
Με κέντρο τον οικισμό καταγράψαμε γύρω από αυτόν, 225 τοπωνύμια που μπορέσαμε να συγκεντρώσουμε, καθότι με το πέρασμα του χρόνου πολλά έχουν λησμονηθεί κι άλλα με τις παρεμβάσεις μας (διανοίξεις και διαπλατύνσεις δρόμων, διαμορφώσεις αγρών και εκχερσώσεις) έχουν απαλειφθεί και χαθεί. Ενδεχομένως και κάποια να μας έχουν διαφύγει.
Η ακτίνα -απόσταση- του τελευταίου τοπωνυμίου από το χωριό δεν ξεπερνά τα οκτώ με δέκα χιλιόμετρα.
Τα τοπωνύμια της Διάβας ετυμολογούνται και διακρίνονται σε: Κυριωνύμια, ναωνύμια, εκκλησιωνύμια, δενδρωνύμια, φυτωνύμια. ζωωνύμια, ξενικά, δυσετυμολόγητα και διάφορα.
Η εργασία μας αυτή θέλει να διασώσει τα τοπωνύμιά μας γιατί αυτά «…είναι το νήμα το μυστικό, όπου μας δένει και μας κολλάει με τους τόπους που πέρασε η νιότης μας», καθώς γράφει ο ποιητής Κώστας Κρυστάλης.
Το σημερινό όνομα της Διάβας, το οποίο δόθηκε στις «31.8.1926/ΦΕΚ 346/4.10.1926» είναι «μεσαιωνικό, από την προστακτική ενεστώτα του αρχαίου, διαβαίνω, η οποία χρησιμοποιήθηκε ως ουδέτερο ουσιαστικό». Η καινούργια ονομασία εξηγεί την παλιά ονομασία Πρεβέντα, που είναι «αρωμουνική» (βλάχικη) λέξη και σημαίνει ”πέρασμα”. «Το παλιό όνομα Διάβας είναι Πρεβέντα και σημαίνει στα βλάχικα πέρασμα… είναι βλάχικος ιδιωματισμός…».
Για την παλιά ονομασία του χωριού Πρεβέντα, ο Καθηγητής της Γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών σε επιστολή του (21.7.2010) μας γράφει: «Έχει λεχθεί στο παρελθόν ότι το τοπωνύμιο Πρεβέντα είναι αρωμουνική (βλάχικη) λέξη και σημαίνει ”πέρασμα”, πράγμα που εθεωρείτο ότι εξηγεί τη νεότερη ονομασία Διάβα με την οποία είναι τώρα καταχωρισμένο. Ωστόσο δεν υπάρχει αρωμουνική λέξη πρεβέντα, οι δε λέξεις για το ”πέρασμα” είναι puru και puri.
Πιθανότερη φαίνεται η αναγωγή στην παλαιότερη ιταλική λέξη prevenda/prebenda (υστερολατ. Praebenda) η οποία σημαίνει κατά γράμμα ”έσοδο, κέρδος”, αλλά επί πολλούς αιώνες είχε εκκλησιαστική κυρίως χρήση και δήλωνε ”χορηγία ή αντιμισθία που δίνεται σε κληρικό” (συνήθως ως μέρος της σοδειάς). Σε μερικά μέρη (π.χ. στην Αμφίκλεια Φθιώτιδας, όπου υπάρχει μουσείο άρτου) πρεβέντες αποκαλούνται τα ειδικά ψωμιά που προσφέρονται κατά το γάμο, τη γέννηση, τη βάπτιση, την κηδεία, το μνημόσυνο, τον θερισμό κ.τ.λ.
Ως προς την ονομασία των κατοίκων από το τοπωνύμιο Διάβα, η ονομασία Διαβ – ίτης είναι εύστοχη (εφόσον οι κάτοικοι δεν ενοχλούνται από το ότι συμπίπτει ακουστικά με τον Διαβήτη!…) αλλά και ο τύπος Διαβ – ιώτης είναι αποδεκτός (βλ. λ. -ιώτης στο λεξικό μου). Δεν είναι σωστός ο τύπος Διαβατ – ιώτης, διότι δεν πρόκειται για το κάτοικο των Διαβατών(!), αλλά της Διάβας», καταλήγει ο κ. Μπαμπινιώτης.
Οι κάτοικοι του χωριού Κοσμά, για παράδειγμα, ονομάζονται κοσμίτες.
Ο Κώστας, Σπανός, αναφέρει ότι «σε χρυσόβολο του Ιωάννη Ορσίνη (1332) της Ηπείρου, με τη λέξη ‘Πρεβέντα’ προσδιορίζεται κάποιος φόρος. Κατά τον Ostrogorsky, πρόκειται για την υποχρέωση της μεταφοράς τροφίμων, ανάμεσα στα οποία τοποθετούσαν και το κρασί».
«Το όνομα, ‘Πρεβέντα’, θα μας πει ο Αριστείδης Ανδρεάδης, είναι Σλαβικό, μπορεί και Λατινικό και σημαίνει υπέροχη, διακρινόμενη, αυτή που ξεχωρίζει».
Ακόμη η λέξη Πρεβέντα θεωρείται σύνθετη, από το πρεβεντόριο (προληπτικό φθισιατρείο) μεταφορά του γαλλικού Preventorium, που πλάστηκε με βάση το λατινικό praeventum (κατ’ αναλογία προς το Sanatorium (βλ. λ. σανατόριο) σουπίνο του ρ. praevenio ‘Προλαβαίνω, προφθάνω’, και τη δεύτερη λέξη χώρα, όπου αφαιρώντας τα τέσσερα τελευταία γράμματα από τη λέξη Πρεβέντ-(όριο) και τα πρώτα τρία από τη λέξη (χωρ)-α προκύπτει η λέξη Πρεβέντα.
H Φ. Μπαλαμιώτη (το χρονικό, 276) Πιθανολογεί ότι το τοπωνύμιο προέρχεται από το λατινικό praevenio=διέρχομαι.
Ό Ιωάννης Παπασωτηρίου (Επαρχία Καλαμπάκας, 186) αναφέρει ότι η Διάβα είναι πέρασμα από και προς τα χωριά του Ασπροποτάμου.
«Η σημερινή Διάβα του νομού Τρικάλων. Ο οικισμός αναφέρεται, σε έγγραφο του 1401, ως Πρεβέντα», γράφει ο Βασ. Σπανός. «Όσον αφορά το τοπωνύμιο πρέπει να αναφερθεί ότι, σε χρυσόβολο του 1332 του Ιω. Ορσίνη της Ηπείρου γίνεται αναφορά στο φόρο πρεβέντα, ο οποίος , κατά τον Ostrogorsky, ήταν η υποχρέωση της μεταφοράς κρασί. Επίσης, συνεχίζει ο Βασίλειος Σπανός, με τον όρο πρεβέντα, παλαιότερα, στην περιοχή της Αργιθέας, ονομάζονταν, το, για κοινωνικούς λόγους, αναγκαστικό δώρο που προσφερόταν ως φιλική συμμετοχή σε γάμους, ενώ σήμερα σημαίνει ο,τιδήποτε χρήσιμο στο νοικοκυριό (σκεύη κ.τ.λ.). Τέλος να αναφερθεί και η συνάφεια, την οποία φαίνεται πως έχει με το τοπωνύμιο Πρέβεζα, το οποίο ανάγεται στο σλαβικό prevoz (=πέρασμα).
Βλέπουμε, όπως προκύπτει από τα προηγηθέντα, ότι η ετυμολογία του τοπωνυμίου Πρεβέντα είναι πολλαπλή.
* Ο Πρωτοπρεσβύτερος ΦΩΤΙΟΣ ΣΤΕΦ. ΒΟΥΡΛΑΣ είναι Εφημέριος Διάβας.
ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ “ΤΑ ΜΕΤΕΩΡΑ”.
{loadposition mypos1}
Ακολουθήστε το tameteora.gr στο Google News!